Щзбекистон Республикаси Олий ва Щрта

2§. УСТУНЛАРНИНГ БОШ ҚИСМЛАРИ.

Устуннинг бош қисми устундан юқорида жойлашган конструкциялар учун таянч бўлиб хизмат қилади ва тушадиган юкни устуннинг стержень кесими бўйлаб текис тарқатади.

Устунлар тўсинлар билан шарнирли ёки бикр туташтирилган бўлиши мумкин. Шарнирли туташида одатда тўсин устуннинг устига қўйилади. Бу ҳолда устуннинг бош қисми плита ва уни ушлаб туриб, юкни устун стерженига узатувчи қовурғалардан иборат бўлади. Агар устунга юк тўсинларнинг йўнилган қиррали таянч қовурғалари орқали узатилаётган бўлса, бош қисмининг плитаси пастдаги қовурғалар ёрдамида ушлаб турилади. Қовурғанинг баландлиги шу қовурғанинг тармоқларга ёки деворгача маҳкамлайдиган пайванд чоклар узунлиги бўйича аниқланади

ёки

Тўсин устунга ёнбошидан туташган бўлса вертикал реакция тўсиннинг таяниш қовурғасининг йўнилган қирраси орқали таяниш плитасига ва ундан устуннинг токчасига узатилади. Таяниш плитасини устун токчасига бириктирувчи пайванд чокларнинг мустаҳкамлиги қуйидаги формула билан текширилади:

Тўсиннинг таянч қовурғасининг пастки қирраси билан таяниш плитасининг қирраси баъзи сабабларга кўра параллел бўлмай қолиши мумкин. Бунинг натижасида иккита вертикал чокдан бирига N2 дан кўпроқ юк тушиб қолиши мумкин. Шу эҳтимолликни ҳисобга олиш мақсадида формуланинг суратида реактив куч 1,3 марта ошириб олинган.

3§. УСТУНЛАРНИНГ АСОСЛАРИ.

Устуннинг асослари стержендан келган юкни пойдеворга бир текис тақсимлашга ҳизмат қилади. Устун асослари уч хил бўлиши мумкин. Траверса билан, таянч плита билан, ва шарнирли таянчи билан.

Устундан тушадиган босим катта бўлганда плитанинг қалинлигини камайтириш мақсадида бўйлама ҳисобий куч плитага устуннинг стержени ва траверсалар орқали узатилади. Траверсалар устундан келадиган кучнинг плита юзаси бўйлаб текис тақсимланишига имконият беради.
Шарнирли таянч плитадан иборат бўлган устунлар идеал ҳисобий схемага жавоб беради, лекин уларни ўрнатиш бироз қийин кечади.
Таянч плитанинг ўлчамлари қуйидаги формула орқали аниқланади

R_b-бетонинг ҳисобий қаршилиги.
7.1.1. Масала. Устунни хисобланг. Таъсир этаётган хисобий куч N3516,0 кН. Устунни хисобий узунлиги 4 м га тенг. Пўлат маркаси 18 пс.
Ечим: Устуннинг эгилувчанлигини 70 деб белгилаб, жадвалдан - коэффициентини қийматини топамиз ва талаб қилинган юзани аниқлаймиз:

Устуннинг талаб қилинган инерция радиуси қуйидаги ифода орқали аниқланади:

Устуннинг кесим юзасини шаклини танлаб, уни асосий ўлчамларини аниқлаймиз:

Устуннинг алохида элементлардан ташкил топган қўштавр формасига эга бўлган юзани танлаб оламиз ва варақасимон прокатли пўлатдан 300х10 девори учун 380х20х2 токчалари учун танлаб оламиз. Устуннинг умумий юзаси 182 см² тенг. Танлаб олган юзамизни геометрик тавсифномаларини аниқлаймиз:

Х ва У ўқлари бўйича эгилувчанлигини аниқлаймиз:

Катта эгилувчанлигига қараб жадвалдан 0,894 коэффициентини оламиз ва танлаб олган юзани мустахкамлигини текширамиз:

фарқи

Назорат саволлари.

1. 
   Устун неча қисмдан иборат?
   
2. 
   Устунни ҳисоби.
   
3. 
   Устунни бош қисми неча хил бўлиши мумкин?
   
4. 
   Устунларни асослари.
   
5. 
   Қачон устун тенг турғунликка эга бўлади?