Щзбекистон Республикаси Олий ва Щрта

4§. ТЎСИНЛАРНИНГ УМУМИЙ ТУРҒУНЛИГИ.

Эгилиш текислиги энг катта бикрлик текислигига тўғри келган ҳолда эгивчи кучлар маълум миқдордан ортганда тўсин устивор мувозанати йўқота бошлайди. Тўсинни мувозанат ҳолатидан чиқишига мажбур қиладиган қалтис кучнинг қиймати тўсиннинг ёнбош эгилишидаги ва буралишидаги бикрликларга боғлиқ. Конструктив жиҳатдан қалтис кучланишлар қиймати тўсиннинг конструктив шакли, схемаси ва ҳисобий узунлигининг токчалар кенглигига бўлган нисбатига боғлиқ « ».

Тўсиннинг умумий турғунлиги қуйидаги формула бўйича текширилиши керак

бу ерда: _б- устиворлик коэффициенти; уни аниқлаш тартиби 2.03.05-97
ҚМҚнинг 8-иловасида батафсил келтирилган;
_б -коэффициентни аниқлаш учун керакли коэффициент

ҳисобланади.
Бу ифодадаги  коэффициентни 2.03.05-97 ҚМҚнинг 8.1 ва 8.2 жадваллардан фойдаланиб ва «» параметрига қараб аниқланади.
Параметрнинг миқдори қуйидаги формулалар орқали топилади:
а) прокатли қўштавр учун

б) алоҳида элементлардан тайёрланган тўсинлар учун

Тўсинни умумий турғунлигини йўқотмаслик шартлари:
а) таъсир этаётган юклар мустаҳкам тўшама орқали тўсиннинг тепа токчасига ўтса;
б) тўсиннинг ҳисобий узунлиги токчасининг энига бўлган нисбати 2.03. 05-97 ҚМҚнинг 7.2-чи жадвалидаги шартларга жавоб берса.
5§. ТЎСИН ЭЛЕМЕНТЛАРИНИНГ МАХАЛЛИЙ
ТУРҒУНЛИГИ.

Алоҳида элементлардан тайёрланган тўсинларда айрим элементларнинг токча ёки деворча сиқувчи, нормал ёки уринма кучланишлар таъсирида қавариб чиқиши ва маҳаллий устиворлигининг йўқотиши мумкин. Элементлардан бирортаси устиворлигини йўқотиш натижасида бутунлай ёки қисман ишдан чиқади. Натижада тўсиннинг иш қисми камаяди, кесими носимметрик шаклни қабул қилади, эгилиш маркази силжийди. Буларнинг ҳаммаси тўсиннинг юк кўтарувчанлигини муд-датидан олдин йўқолишига олиб келади. Қалтис кучланиш материалнинг эластиклик модули «Е» ва пластинканинг ўлчамларига боғлиқ. Узун томонлари билан маҳкамланган пластинка ўз устиворлигини тўлқинсимон сирт бўйлаб йўқотади. Тўлқинларни вужудга келтирадиган қалтис куч қиймати қуйидаги формуладан аниқланади:

бу ерда: «С» - пластинканинг маҳкамланиш шарти ва кучланиш характерига боғлиқ функция,
ЕI_ц – пластинканинг цилиндрик бикрлиги



 - Пуассон коэффициенти.
Қалтис кучдан пайдо бўладиган қалтис кучланиш қуйидагича топилади.
Бу формулага пўлатни эластик ҳолатда ишлашликни эътиборга олувчи коэффициентлар қийматларни қўйсак қуйидаги кўринишга эга бўлади:

Қалтис кучланиш пўлатнинг оқувчанлик бўйича ҳисобий қаршилигига тенг деб оламиз, тўсин токчасининг эни қалинлигига бўлган нисбатини аниқлашимиз мумкин

Агар қалтис кучланишлар оқувчанлик чегарасидан катта бўлса, пластина ўз мувозанатини йўқотади. Нисбатнинг «b_свt_f» тўсин токчасининг маҳаллий турғунлиги таъминланиши учун зарур бўлган қийматлари 2. 03. 05-97 ҚМҚнинг 9-чи жадвалида келтирилган.