Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таoлим вазирлиги

12.4. Egri sirtlar. CHiziqli sirtlar

YAsovchi deb ataluvchi biror chiziqni maolum qonunga asosan fazoda harakatlanishi natijasida egri sirtlar hosil bo‘ladi. Sirt yasovchisi egri yoki to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘lishi mumkin. CHiziqning turiga qarab hosil bo‘lgan sirtlar to‘g‘ri chiziqli yoki egri chiziqli sirtlarga bo‘linadi.
Agar yasovchi biror o‘q atrofida ilgarilanma-aylanma harakat qilsa, u hosil qilgan sirt vint sirti deyiladi.
To‘g‘ri chiziqli sirtlar yoyiladigan (torslar) va yoyilmaydigan sirtlarga bo‘linadi.
To‘g‘ri chiziqning harakati natijasida chiziqli sirt hosil bo‘ladi. To‘g‘ri chiziqli sirtdagi nuqta orqali, hech bo‘lmaganda, bitta to‘g‘ri chiziq o‘tkazish mumkin. Bunday to‘g‘ri chiziqlarning to‘plami uzluksiz to‘g‘ri chiziqli sirtning karkasini ifodalaydi. To‘g‘ri chiziqli sirtlar yoyiluvchi va yoyilmaydigan sirtlarga bo‘linadi.
YOyiluvchi chiziqli sirtlar. Agar sirt bukilmasdan yoki yirtilmasdan biror tekislikka tekis yoyilsa, bunday sirtni to‘g‘ri chiziqli yoyiluvchi sirt deyiladi. SHunday sirtlarga – torslar, silindrlar va konuslar kiradi. YAsovchi to‘g‘ri chiziqni biror fazoviy egri chiziqqa urinma holatida uzluksiz harakati natijasida tors sirti hosil bo‘ladi.
Tors sirtining yo‘naltiruvchi l egri chizig‘i sirtning qaytish qirrasi deyiladi. Qaytish qirrasining limiti nuqtaga intilganda sirt konus sirtiga aylanadi. Konus sirtining uchi cheksizlikda joylashganda bu sirt silindr sirtiga aylanadi.
Tors epyurda o‘zining (fazoviy l egri chiziq) qaytish qirrasining proeksiyalari bilan beriladi (12.7,a,b-shakl).
12.8-shaklda qaytish qirrasi silindrik vint chizig‘idan iborat bo‘lgan yoyiluvchi sirtning chizmasi berilgan.
YAsovchi to‘g‘ri chiziq vint chizig‘iga urinma vaziyatni saqlagan holda harakat qiladi. Natijada, yoyiluvchi qaytish qirrali sirt yoki gelisoid hosil bo‘ladi. Gelisoid so‘zi fransuzcha so‘z bo‘lib, vintsimon degan mahnoni anglatadi. Silindrik vint chizig‘i bir xil og‘ish burchagiga ega bo‘lganli sababli, unga urinma bo‘lib harakat qilayotgan yasovchi to‘g‘ri chiziqlar ham silindr o‘qiga perpendikulyar bo‘lgan tekislik bilan bir xil og‘ish burchakni tashkil etadi. Og‘ish burchaklari vint chizig‘ini diametriga va uning qadamiga bog‘liqdir.