Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Германияда деҳқонлар уруши
Реформация
иштирокчилари
Мақсад ва талаблари
Деҳқонлар урушидаги 
роли
Деҳқонлар
Крепостной ҳуқуқнинг 
бекор қилиниши, феодал 
зулмнинг сусайтирилиши
Асосий ҳаракатлантирув-
чи куч
Бой шаҳарликлар «Арзон черков» жорий 
қилиш, черков мулклари-
ни эгаллаб олиш
Қисман деҳқонларга қў-
шилди, кейин феодаллар 
томонга ўтиб кетди
Йирик феодаллар Черков ерлари ва бойлик-
ларини эгалаб олиш, Рим 
папаси ва императордан 
тўлиқ мустақилликка эри-
шиш
Деҳқонларнинг чиқишла-
рини бостирди
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

101
Европада Реформациянинг тарқалиши.
Католик черковининг Реформацияга қарши кураши
Кальвинистик черков. Реформация бутун Европа бўйлаб дадил 
тарқала бошлади. У Англия, Франция, Дания, Норвегия, Нидерлан-
дия, Швейцарияга кириб келди.
ХVI асрга келиб Швейцария иттифоқига Базель, Шаффхаузен 
ва Аппенцелль қўшилиб, кантонлар сони ўн учтага етди. Аср охир-
ларида мамлакат аҳолиси 1 млн кишига яқинни ташкил қилар эди. 
Швейцария иттифоқи доимий марказий ҳокимиятга, умумий пул-
га, армияга, байроқ ва муҳрга эга эмасди. Олий органи Тагзатцунг 
(парламент) ҳисобланган, аммо кантонлар ҳукуматлари Тагзат-
цунг қарорларини ҳар доим ҳам бажаравермаган. Кантонларнинг 
иқтисодий манзараси ҳам бир хил эмасди, Цюрих, Базель ва Берн 
каби кантонлар бошқалардан анча илгарилаб кетганди. XVI аср 
бошларидан бой шаҳарлар ўз қишлоқ округларига таъсирини ку-
чайтириб, уларнинг маъмурий суд соҳасидаги ҳуқуқларини анча ка-
майтиради. Кантонларда ҳокимиятни суиистеъмол қилиш ҳоллари 
кўпайди. Кантонлар ҳокимиятларининг черковга босими ҳам кучай-
ди ва бундай ҳолатдан норози қатламлар сони ортиб борди.
Ана шундай бир шароитда Швейцария яна битта протестантлик 
таълимоти – кальвинизмнинг ватани бўлди. Таълимотнинг асос-
чиси Жан Кальвин (1509 –1564), асли француз бўлиб, Пикардияда 
собор прокурори оиласида туғилган. У Парижда ва Орлеанда таъ-
лим олди, Буржеда университетнинг ҳуқуқ факультетини тамом-
лади, гуманистик доираларга яқинлиги бўлиб, теологияни чуқур 
ўрганди. 1534 йилдан у тақдирини Реформация билан боғлади: ди-
ний таъқиблардан дастлаб Страсбургга, кейин эса Базелга қочди, 
шу ерда 1536 йили унинг илоҳиятга бағишланган асосий китоби – 
Христианликка оид ўгитлар босилиб чиқди. Шу йили ўтаётиб бир 
кунга Женевада тўхтади ва Фарелнинг маслаҳатига кўра бу ерда 
умрининг охиригача ушланиб қолди. Бу ерда у «Женева папаси» 
лақабини олди.
Ўз даври учун ажойиб маълумот олган бу одам, эски католик 
таълимотни қулатишга интилди. Кальвин ўз таълимотида Реформа-
ция учун умумий бўлган қоидалардангина фойдаланиб қолмасдан, 
уларни ўз ғоялари билан тўлдирди, олдинги ислоҳотчилар қўйган 
саволларга ўз позициясидан туриб жавоб берди. Худо томонидан 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

102
тақдирнинг олдиндан белгилаб қўйилганлиги ҳақидаги таълимот-
ни умумий кўринишда Лютер ва Цвингли
1
шакллантирган эдилар. 
Кальвин асосий урғуни бу ғоянинг мутлақлигига ва муқаррарлигига 
қаратади. Ҳали олам яратилмасдан олдин Худо ҳар бир кишининг 
тақдирини олдиндан белгилаб қўйган: бировларга – абадий лаъ-
нат, бошқаларга, сайлаб олинганларга – абадий фароғат. Бироқ
ўлганидан сўнг айнан қаерга тушишини тириклардан ҳеч ким олдин-
дан билмаганлиги сабабли ҳамма сабр-тоқат билан ва нолимасдан 
меҳнат қилишлари лозим. Худонинг қудрати чексиз бўлганлигидан 
одам унинг ҳукмини ўзгартиришга қодир эмас. Бироқ агар у ўз иш-
ларида муваффақият қозонса, унда бу ўз вазифасини тўғри бажа-
раётганига Худонинг ишорасидир. Агар, аксинча, инсон йўқотиш 
ва зарарлар кўрадиган бўлса, бу Худо ундан юз ўгирганлигидан 
гувоҳлик беради, дейилади Кальвин таълимотида.
Кальвиннинг таълимоти қайноқ ҳаётий курашга, шу жумла-
дан, тадбиркорликка ҳам тайёр бўлган шахснинг ривожланишига 
кўмаклашади. Меҳнат, тежамкорлик, ҳисоб-китоблиликни Кальвин 
яхши фазилатлар деб ҳисоблайди.
Реформациянинг тақдири учун Кальвиннинг янгича черков тузи-
лишини киритганлиги катта аҳамиятга эга бўлди. Черков жамоаси 
ўзининг раҳбарларини – руҳоний ва оқсоқолларни (просвитерлар-
ни – грекчадан «энг кексалар»ни) сайлар ва назорат қиларди. Шу-
нинг учун кальвинистик черков баъзан просвитериан черкови (маса-
лан, Англияда ва Шотландияда) деб ҳам аталарди. Умумий ишларни 
ҳал қилиш учун черков жамоасининг вакиллари кенгашларга – си-
нодларга йиғилишарди. Бундай черков буржуазия учун ҳам, шаҳар-
коммуналар учун ҳам, кучли қиролликлар учун ҳам қулай эди.
Кальвин фуқароларнинг ҳукмдорни ўзгартириш ҳуқуқини тан 
оларди, лекин шу шарт биланки, агар у Худо ўрнатган қонунларни 
бузган бўлса.