Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Мустақиллик Декларацияси. Иккинчи Континентал Конгресс 
илк бор йиғилган кундан кейин бир йил ўтгач, 1776 йилнинг 10 май 
куни Буюк Британиядан ажралишга чақирувчи қарор қабул қилинди 
ва гап расмий баёнот чиқаришга тақалди. 7 июнь куни, виржини-
ялик Ричард Хенри Ли «Мазкур қўшма мустамлакалар, лозимий 
равишда, озод ва мустақил штатлар» эканлигини эълон қилувчи 
қарорни муҳокамага қўйди. Расмий баёнотнома тайёрлаш учун вир-
жиниялик Томас Жефферсон (1743 –1826) бошчилигида беш киши-
дан иборат комиссия тайинланди.
1776 йил 4 июлда қабул қилинган ва асосан Жефферсон зако-
ватининг маҳсули бўлган Мустақиллик Декларацияси янги давлат-
нинг қарор топганлигини эълон қилибгина қолмасдан, балки шу 
билан бирга бутун дунё узра ҳаракатчан кучга айланиши муқаррар 
бўлган озод инсон дунёқарашини ҳам татбиқ этди. Унда, жумладан: 
«Биз, қуйидаги ҳақиқатларни ўз-ўзидан аён деб биламиз: – барча ин-
сонлар тенг қилиб яратилган ва Яратувчи томонидан муайян дахл-
сиз ҳуқуқлар билан тақдирланган бўлиб, шулар жумласига Яшаш, 
Озодлик ва Бахт-саодат сари интилиш ҳуқуқлари киради. Мазкур 
ҳуқуқларни муҳофазалаш учун кишилар орасида ҳукуматлар таъ-
сис этилиб, улар ўз ҳокимиятини бошқарувчиларнинг розилиги 
билан амалга оширади ва агарда ҳукуматнинг бирон шакли ана 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

318
шу мақсадларга хилоф келса, бундай ҳукуматни ўзгартириш ёки
бекор қилиш ҳамда ўз хавфсизликлари ва бахт-саодатини рўёбга 
чиқариш учун ўзларига энг мақбул бўлиб кўринган тарзда унинг 
пойдеворини шундай тамойиллар асосида қуриш ва куч-қудрат 
ваколатлари шундай шаклга асосланган янги ҳукумат барпо этиш 
халқ ҳуқуқидир.
... Биз, Америка Қўшма Штатларининг вакиллари... халқ номи-
дан ва унинг ваколати билан эълон қиламизки, бу бирлашган мус-
тамлакалар аслида ҳам ва ҳақ-ҳуқуққа кўра ҳам озод ва мустақил 
Штатлар бўлмоғи лозим. Шу дақиқадан бошлаб улар Британия тах-
тига ҳар қандай мансубликдан озод қилинадилар. Озод ва мустақил 
Штатлар сифатида улар уруш эълон қилиш, тинчлик ўрнатиш, 
иттифоқларга кириш, савдо юритиш ва мустақил давлат нима 
қилиши мумкин бўлса барчасини амалга ошириш борасида тўла 
ҳуқуқларга эгадирлар» дейилган эди.
Мазкур Декларация француз ва инглиз Маърифатпарварлик фал-
сафасидан илҳом олди, бироқ бир манба – Жон Локкнинг «Ҳукумат 
ҳақида икки рисола»си – алоҳида диққатга сазовордир. Локк инг-
лизларнинг анъанавий ҳуқуқ назариясини олиб, уларни бутун
инсониятнинг табиий ҳуқуқлари даражасида умумлаштирган эди. 
Декларациянинг дебочаси Локкнинг хизмат юритиш борасидаги 
ижтимоий келишув назариясига ҳамоҳангдир.
Жефферсон Жан Жак Руссо таълимотига ҳам қўшиларди ва
Декларация лойиҳасига қулликни бекор қилиш ҳақида модда кирит-
ган эди. Лекин лойиҳа таҳрир қилинганда махсус комиссия томони-
дан бу модда олиб ташланди.
Мустақиллик Декларациясида давлат қурилишининг асоси си-
фатида халқ суверенитети принципи эълон қилинди, халқнинг зо-
лимларга қарши исён қилиш ҳуқуқи, яшашга, эркинликка, тенгликка 
бўлган ҳуқуқи тасдиқланди. АҚШда ҳар йили 4 июль мустақиллик 
куни сифатида нишонланади.