Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Нидерландия Испания ҳукмронлиги остида. XVI аср ўрта-
ларида Нидерландия Испаниянинг – феодал тартиблар ҳукмрон 
бўлган давлатнинг қўл остида эди. Испания монархияси Нидерлан-
дияда ўзининг қолоқ бошқарув тизимини ўрнатди. Аҳолига жуда 
юқори солиқлар солинарди. Шуни айтиш етарлики, нисбатан кич-
кина Нидерландиядан испан хазинаси улкан денгиз орти мустам-
лакаларига қараганда 4 марта кўп маблағ оларди. Испан феодалла-
рининг зулми мамлакат хўжалигини ривожлантиришга тўсқинлик 
қиларди. Солиқ йиғувчилар камбағаллардан сўнгги тийинларини 
ҳам тортиб олардилар. Қишлоқларда испан аскарлари ҳаддидан 
ошарди.
Нидерландияда кальвинистик дин аллақачон тарқала бошлаган 
эди. Бу ерда бидъатни йўқ қилиш учун испан қироли Филипп II 
юқори диний лавозимларга испанларни тайинлай бошлади ва Ни-
дерландияда испан инквизициясини киритишга тайёрланарди.
Черков судлари мамлакат бўйлаб кезиб юрар ва ўзини католик 
деб ҳисоблашни хоҳламаганлар ҳамда католик ибодатхонасига бор-
май юрганларни қўлга олишни буюришарди.
Қўзғолоннинг бошланиши. Қонли қонунлар ҳам, оммавий қатл 
қилишлар ҳам Филипп IIнинг шафқатсиз сиёсатидан нидерланд 
халқининг аксариятида ўсиб бораётган норозиликни тўхтата ол-
масди. Аксинча, Нидерландияда халқ ҳаракати кенгая борди, унга 
шаҳарликлар, ҳунармандлар, деҳқонлар, савдогарлар ва ҳатто зода-
гонлар ҳам жалб қилинди.
1566 йилнинг августида испан ҳукмронлигига қарши тарқоқ 
чиқишлар оммавий халқ ҳаракатига айланиб кетди. Бунга испанлар 
зулми ва қимматчиликдан ташқари 1565 –1566 йиллардаги очарчи-
лик ҳам сабаб бўлди. Қуролланган халқ католик руҳонийларнинг би-
лимсиз ва ахлоқсизлигини фош қилаётган, черковни ислоҳ қилишга, 
испанлар зулмига ва инквизицияга чек қўйишга чақираётган гапга 
чечан нотиқларнинг чиқишларини тинглашга тўпландилар. Бир 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

129
неча ҳафта ичида Нидерландиядек кичик бир мамлакатда беш ярим 
мингдан зиёдроқ черков ва монастирлар тўлиқ вайрон қилинди. 
Исёнчилар католик руҳонийларни ва испан амалдорларини қувиб 
юбордилар.
Филипп II бўйсунмаганларни бир зарба билан енгишга қарор 
қилди. 1567 йил ёзида Нидерландияга герцог Альба
1
бошчилигида 
сараланган қўшин юборилди. Альба Нидерландиянинг якка ҳокими 
бўлиб қолди. Жоҳил ва чекланган, лекин темир иродали моҳир
жангчи, фақат битта туйғу – шаккокларга нафрат туйғусига эга 
бўлган герцог Альба ана шундай одам эди. Нидерландияда герцог 
Альбанинг диктаторлик режими ўрнатилди.
Нидерландиянинг пойтахти Брюсселга келибоқ Альба ҳоки-
миятни ўз қўлига олди. У бошқаришнинг фақат битта усулини – 
куч, аниқроғи террорни тан олар, фақат битта воситани – жаллод-
нинг қиличи ва инквизиция гулханини биларди.
Унинг Нидерландиядаги ҳукмронлик даврида фуқароларнинг 
барча ҳуқуқлари, адолат, қонунчилик йўқ бўлиб кетиши бежиз эмас-
ди. Биринчи навбатда Альба ёвузлиги туфайли халқ орасида «қонли 
кенгаш» деб ном олган исёнлар бўйича кенгашни тузди. «Қонли 
кенгаш»да золимлик ҳукм сурарди. Альбанинг ҳукмронлик даврида 
бу ёвузлик қурбонларининг сони 8 мингдан ошиб кетди. Бутун мам-
лакат дор билан қопланди. Дорлар етишмаганлиги учун тўғридан-
тўғри дарахтларга, шаҳар деворларининг чиқиб турган тўсинларига 
осишарди. Шаҳар кўчаларида ўнлаб бидъатчилар ёндирилган гул-
ханларнинг нафасни буғувчи тутуни сузиб юрарди. Бундай террор 
фақатгина бидъатчиликни тугатиш учунгина эмас, испан ҳокими 
хазинасини тўлдириш ва жангчи ҳамда амалдорларга маош тўлаб 
туриш мақсадида нидерланд зодагонлари ва буржуазиясини талаш 
мақсадига ҳам эга эди.
Герцог Альба «ўндан бир» деб аталувчи янги солиқ тури-
ни киритди, ҳар қандай савдо битимидан ўндан бир қисми испан 
ҳукмронларига берилиши керак эди.
Минглаб аҳоли денгиз ортига – Англия ва Германияга қочиб
кетди, бир неча юзлаб кишилар ўрмонларда паноҳ топдилар. Лекин 
эрксевар нидерланд халқи ўзини тиз чўктиришга йўл қўймади.
1
Альба Фернандо де Толедо – 1507–1582 йиллари яшаган испан давлат арбоби ва сар-
кардаси, Карл V нинг урушларида фаол иштирок этган. 1567–1572 йиллари Нидерландия 
диктатори.
9 – Ш. Эргашев
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

130
Альбанинг зулмидан норози бўлган деҳқонлар, ҳунармандлар, 
майда дўкондорлар кичик-кичик партизан отрядлари туздилар ва 
ўрмонларда яшириниб юриб, испанларга зарба беришарди. Парти-
занларни ўрмон гёзлари деб аташарди («гёзлар» – нидерландчада 
гадолар, қашшоқлар дегани, бу номни мағрурлик билан олиб юрган 
халқ қасоскорларини душманлари ана шундай атаган). Болта, арба-
лет, қилич, паншаха ва ўроқлар билан қуролланган гёзлар курашни 
ғалабагача олиб боришга қарор қилишган эди. Улар испанларнинг 
кичик отрядларига ҳужум қилишар, душман фойдасига жосуслик 
қилувчи католик руҳонийларига ҳам шафқат қилишмас эди.