Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

368

---

124-  § .  T o ‘yingan  va  t o ‘yinmagan  bug‘,  ularning 

xossalari

Ochiq  idishda  turgan suyuqlik miqdori vaqt o'tishi bilan tobora 

kamayib boradi.  Bunda suyuqlikdan  uchib chiqayotgan  molekulalar 

soni  unga  qaytayotgan  m olekulalar  sonidan  ko ‘p  boMadi.  Agar 

suyuqlik berk idishda bo‘lsa va dastlab uning ustida bug

1

  boMmagan 

b o 'lsa,  u  h olda  bugManayotgan  m olekulalarning  soni  kon den - 

satsiyalanayotgan  m olekulalarning  sonidan  k o ‘p  boMadi,  y a ’ni 

bug

1

  m iqdori  ko'payib  boradi.  Bu  holda  suyuqlik  ustidagi  bug'ni 

to'yinmagan  bug'  deyiladi.  B iror  vaqt  oMgandan  so'ng  suyuqlik 

ustidagi  fazo d a  m o lek u lalar  so n i  sh u n ch alik   k o ‘p  boM adiki, 

suyuqlikning  sirtidan  vaqt  birligi  ichida uchib  chiqayotgan  m o le­

kulalar soni  shu  vaqt  ichida  unga  qaytib  tushayotgan  m olekulalar 

soniga  teng  boMib  qoladi.  B unday  sharoitda  suyuqlik  bilan  bug

1 

dinamik muvozanatda boMadi; suyuqlik va bug

1

  miqdori o'zgarmaydi.

O 'zining  suyuqligi  bilan  dinam ik  m uvozanatda  bo'lgan  bug' 

to yingan  bug' deyiladi.  S hunday y o ‘1 bilan  qaro r topgan  bug'n in g  

zichligi aniq bir bosimga mos keladi.  Bu bosimni  toyingan bug'ning 

bosimi yoki  elastikligi deyiladi  va bosim   birliklarida oMchanadi.

Bug

1

  qozonlaridagi  suv  bugMari  to ‘yingan  b ug‘dir;  yomgMrli 

va tum anli  havoda atmosferadagi  suv bugMari  ham   to ‘yingan bug‘ga 

misol boMa oladi.

Agar  o'zg arm as  tcm p eraturada  to 'yingan  bug

1

  egallab  turgan 

hajm  kamaytirilsa,  masalan, silindrda porshen ostida suyuqligi bilan