Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

p = \ nEk

 

( 9 e )

306

---

Ideal gaz uchun qo'llaganda bu kattaliklar orasidagi bog'lanishni 

ifodalashda  gaz  tem peraturasi  m olekulalar  kinetik  energiyasining 

o 'rtac h a qiym atining u ch dan   ikki  qismiga to 'g 'ri  proporsional  deb 

hisoblash  qulay,  ya’ni

2 

mv

3 

2 

- t T ,  

( 12)

chunki bu  m olekulyar-kinetik  nazariyaning asosiy tenglam asi  (9e) 

ning ko‘rinishinl soddalashtiradi.  (12)  formulada k — energiya birligi 

bilan tem peratura birligi orasidagi  m unosabatni  ifodalovchi  kattalik 

bo'lib,  uni  Bolsman doimiysi deb ataladi.  Uning son qiymati tajribada 

aniqlanadi.  Bolsman doimiysi alohida ahamiyatga ega bo'lgani tufayli 

uni  ko 'p  usullar bilan  aniqlangan.  Bu doim iyning hozirgi vaqtdagi 

eng  aniq  qiym ati  SI  da

к  =  1,380662 •  10"231  ■

K.

(12) 

form uladan  foydalanib,  m olekulalar  tartibsiz  h arak a­

tining o 'rta c h a  kinetik energiyasini tem peratura orqali

F   - mo  - J kT 

t

k

~  

2

 

~  

2

k o 'r in is h d a   y ozish  m u m k in .  (13)  fo rm u la d a n   m o le k u la la r 

ilg a rila n m a   h a ra k a tin in g   o 'r ta c h a   k in e tik   en erg iy asi  fa q a t 

tem peraturaga  bog'liqligi  kelib  chiqadi:  molekulalar  ilgarilanma 

harakati  kinetik  energiyasi  absolyut  temperaturaga  to'g'ri  propor- 

sionaldir.

S hunday  qilib,  (13)  form uladan,  tem peraturalarning  absolyut 

shkalasi  (K elvin  shkalasi)  fizik  m a’noga  ega  ekanligi,  absolyut 

tem peraturaning  noli  m olekulalar  tartibsiz  harakatining  o 'rta c h a  

kinetik energiyasi  nolga teng bo'lgandagi tem peratu ra,y a’ni  m ole- 

kulalam ing xaotik  harakati  to'xtaydigan tem peratura ekanligi  kelib 

chiqadi.

(9e)  tenglam aga  m olekulalarning  o 'rta c h a   kinetik  energiyasi

(13)  ifodasini  keltirib qo'yib,  ideal gazning bosimi  uchun  quyidagi 

ifodani  hosil  qilamiz:

2

I k T  

( 13)

---

D em ak,  ideal  gazning  bosimi  uning  absolyut  temperaturasiga 

va  hajm  birligidagi  molekulalar  soniga  to ‘g ‘ri  proporsional  ekan.

(14) 

dan  hajm birligidagi  m olekulalarning soni quyidagiga teng 

ekani  kelib chiqadi:

n ~ T T '  

(15)

5

  N

M a’lum ki,  normal  sharoit deganda  />„  =1,013-10 

bosim va

T =   0  °C  =   273  К   tem p eratu ra  bilan  xarakterlanadigan  sharoit 

tushuniladi.  (15)  tenglikdan  foydalanib,  norm al  sharoit  u ch u n  

hajm  birligidagi  m olekulalar  sonini  hisoblab  topish  mum kin: