Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

4 8 -   § .  Erkin  tushish  tezlan ish in in g  balandlikka  qarab 

o ‘zgarishi

B erilg an   g eo g rafik   k e n g lik d a   jis m la r n in g   e rk in   tu sh ish  

tezlanishi  (95)  form ula  bilan  aniqlanishini  ko‘rdik.  Bu  form ula 

faqat jism   Y erning  sirtida  turgan  yoki  Y erning  sirtiga  yaqin joyda 

b o ‘lib,  u  turgan  balandlik  erkin  tushish  tezlanishining  kattaligiga 

deyarli  t a ’sir  etm agan  holdag in a  o ‘rinlidir.  A gar  jism   turgan 

balandlik  erkin  tushish  tezlanishining  kattaligiga  yetarlicha  ta ’sir 

etsa,  u  h olda  g   ni  hisoblash  fo rm u lasin i  q an d ay   k o 'rin ish d a 

boMishligini  aniqlaylik.

F araz  qilaylik,  jism   Y erning  sirtidan  h  balandlikda  turgan 

bo'lsin.  Bu  vaqtda jism   bilan  Yer  orasidagi  tortishish  kuchi,  ya’ni 

o g 'ir lik   k u c h i,  b u tu n   o la m   to r tis h is h   q o n u n ig a   m u v o fiq , 

quyidagicha bo'ladi:

---

B undan  erkin  tushish  tezlanishini  topsak,

b o 'lad i.  (99)  va  (100)  fo rm ulalardan  ko 'rin ad ik i,  Yer  sirtidan 

jism   uzoqlashib  borganda  og'irlik  kuchi  va  dem ak,  erkin  tushish 

te z la n i s h i  k a m a y ib   b o r a d i.  M a s a la n ,  3 00  km   y u q o r ig a

ko'tarilganda  erkin  tushish  tezlanishi  taxm inan  1 -y   ga  kamayadi.

S

Y erning  radiusiga  teng  balandlikda  esa  erkin  tushish  tezlanishi 

2,45 p r  ga  teng  bo'ladi.