Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

134

---

4 5 -  § .  M arkazga  intilma  kuchning  ta ’siriga  ba’zi  misollar

M arkazga  intilm a  kuch  aylana  bo'ylab  harakat  qilayotgan  har 

qanday jism ga  t a ’sir  etadi.

Ba’zi  hollarda jism   aylana  b o'ylab  tekis  harakat  qilganda  hosil 

b o 'lg a n   m a rk a z g a   in tilm a   k u c h   jis m g a   q o 'y ilg a n   b a r c h a  

kuchlarning  teng  ta ’sir  etuvchisi  bo'ladi.

Bir  nech a  shunday  m isollarni  ko'raylik.

1. 

A vtom obil  qavariq  k o 'p rik   ustida  b iro r  v  tezlik  b ilan  

h arak atlan ay o tg an   b o 'lsin   (6 7 -  rasm ).  A vtom obil  k o 'p rik n in g  

o'rtasiga  yetganda  unga  p   og'irlik  kuchi  va  N   reaksiya  kuchi  bir 

vertikal  b o 'y la b   q a ra m a -q a rsh i  y o 'n a lish d a   t a ’sir  q iladi.  Bu 

kuchlarning  teng  ta ’sir etuvchisi  markazga  intilm a  kuch bo'ladi  va 

k o'prikning  egrilik  m arkaziga,  y a’ni jism ning  og'irlik  kuchi  t a ’sir 

qilgan  tom onga  yo'nalgan bo'ladi.  67-  rasmdagi  markazga  intilm a 

kuch  og'irlik  kuchi  bilan  reaksiya  kuchi  orasidagi  ayirmaga  tengli- 

gi,  y a’ni

b o 'la d i.  N y u to n n in g   u c h in c h i  q o n u n ig a   m u v o fiq ,  k o 'p r ik  

avtom obilga  qanday  kuch  bilan  bossa,  avtom obil  ham   ko'prikka 

shunga  teng   kuch  bilan  b o sad i,  b in o b a rin ,  topilgan  N   kuch 

harakat  qilayotgan  avtom obilning  ko'prikka  ko'rsatadigan  bosim  

kuchi  bo'ladi.

Fm.,  = P ~ N  

ekanligi  k o 'rin ib   turibdi.  Bundan

N =  P — Fmi  yoki  N  = P -  —

R

(90)

N

N

P