Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

1 2 9 -  § .  H avon in g  nam ligi

H avoda  mavjud  b o ig a n   suv  b u g ia rin in g   m iqdori  nam likni 

hosil  qiladi.  N am lik bir q an ch a  kattaliklar bilan  xarakterlanadi.

A tm osfera  havosi  turli  xil  gazlar  bilan  suv  bu g'in in g   aralash- 

m asidir.  Boshqa  gazlarning  ham m asi  bo 'lm ag an   holda  suv  bug'i 

berish  m um kin  b o 'lg an   bosim   suv  b ug'ining  parsial  bosimi  deb 

ataladi.  Suv b ug 'ining   parsial  bosim i  havo  nam ligining xarakteris- 

tikalaridan biridir.

H avoda 

bo'lgan  suv  bug'ining  zichligi  bilan  o'lchanadigan 

kattalik  havoning  absolyut  namligi  deyiladi  va  zichlik  birligida 

o 'lch an ad i.  K o 'rin ib   turibdiki,  havoning  absolyut  nam ligi  haqida 

havodagi  suv  b u g 'in in g   parsial  bosim i  kattaligiga  qarab  xulosa 

chiqarish  m um kin.  D em ak,  suv bug'ining parsial  bosim i  havoning 

absolyut  nam ligini  xarakterlaydigan  kattalikdir.

M u a yyan   b ir  tem p era tu ra d a   ha vodagi  su v   b u g 'i  p a rsia l 

bosimining  shu  temperaturadagi  to'yingan  bug'ning  elastikligiga 

nisbatining  protsentlarda  ifodalangan  qiym ati  havoning  nisbiy 

namligi  deyiladi,  y a ’ni:

'   =  T

m % '

 

(76)

378

---

bu yerda p —  to 'yinm agan bug'ning, 

p0—to'yin g an   bug'ning   bosim i,  x— 

n is b iy   n a m lik .  D e m a k ,  n isb iy  

n a m lik   h a v o n i n g   su v   b u g 'ig a  

qanchalik  to'yinganligini  bildiradi.

T o 'y in gan  suv  bu g 'in in g   p0  elas- 

tikligining  qiym atlari  jadvallardan 

olingani  u ch u n   nisbiy  nam likni  to ­

pish absolyut  nam likni  aniqlashdan 

iboratdir. 

207- rasm.

H avo ning   absolyut  nam ligini 

shudring  nuqtasidan  aniqlash  m um kin.  T o 'y in gan   bug'  elastik- 

ligining  tem p eraturag a  bo g iiq lig i  207-  rasm da  tasvirlangan  A B C  

egri  chiziq orqali  ifodalanadi.  T o'yinm agan  bug'  o'zgarm as bosim  

sharoitida sovitilsa,  tem peraturaning m a ’lum  qiym atida u to'yingan 

bug'ga  aylanadi.  F araz  qilaylik,  /,  tem p eratu rada  suv  bug'ining 

parsial  bosim i  p x bo'lsin.  B ug'ning  bu  holatiga  diagram m ada  D 

n uqta  mos  keladi.  Shu bug'  p, o'zgarm as  bosim da  /,  dan  ^  gacha 

sovitilsa,  u  to 'y in g an   bug'ga  aylanadi.

U ning bu  holatiga  В nuqta  m os  keladi.

Suv  bug'i  to 

‘y in a d ig a n  

holdagi  tsh temperatura  shudring nuqtasi 

deb  ataladi.  Soviyotgan  jism larda  shudringning  paydo  bo 'lish i 

havoning  suv  b u g 'lari  bilan  to'y ing anidan   darak  beradi.

Havo  shudring  nuqtasigacha  sovisa,  bug'  kondensatsiyalana 

boshlaydi:  tu m an   hosil  b o'ladi,  shudring  tushadi.