Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

VIII  bob. 

MODDA AGREGAT  HOLATINING  O'ZGARISHI

ч

M odda tuzilishining m olekulyar-kinetik  nazariyasi  faqat m od- 

dalam inggaz, suyuq va qattiq holatlarda bo'la olishini tushuntiribgina 

qolm asdan,  balki  ularning  bir  agregat  holatdan  boshqa  agregat 

holatga  o'tishini  ham   izohlab beradi.  Quyida biz m oddalarning bir 

holatdan  boshqa  holatga  o'tishi  bilan  bog'liq  b o'lgan  hodisalarni 

ko'rib  chiqam iz.

122-  §.  M oddaning  suyuq  holati

M oddalar  uch  agregat  (gaz,  suyuq,  qattiq)  holatda  bo'lib, 

ularning  fizik  xususiyatlari  holat  param etrlari  o'zgarishi  bilan  bir- 

biriga o'xshash bo'lishi  ham  yoki  tubdan  farq qilishi  ham  mum kin.

S uyuqliklarning  boshqa  agregat  holatlardan  farq  qiluvchi  eng 

m u him   xususiyatlari  quyidagilardir:

1. 

N orm al sharoitda gaz molekulalari orasidagi  masofa ularning 

o'lchamlariga  nisbatan juda katta bo'lib, zichligi  kichik va siqiluvchan 

b o 'lad i,  ya’ni  gaz  m olekulalari  orasidagi  o 'z a ro   tortishish  kuchi 

juda kichik bo'lganligidan u o'zi solingan  idish  hajmini  to'la egallaydi 

va  idish shaklini  oladi.

Suyuqlik molekulalari esa bir-biriga juda yaqin joylashgan bo'lib, 

ular orasidagi  o 'z a ro  ta ’sir kuchi  gaz  m olekulalari orasidagi  o 'zaro  

ta ’sir kuchidan  b ir necha yuz  m arta  katta bo'ladi.  Suyuqliklarning 

zichligi  gazlar  zichligidan  an ch a  katta,  binobarin,  ular juda  kam 

siqiluvchandir.  Shuning  uch un   suyuqlik  gaz  kabi  o 'zi  quyilgan 

idish shaklini  olsa-da,  lekin  qattiq jism  kabi  o 'z  hajmiga ega bo'ladi.

G azlarda  m olekulalar betartib  harakatda b o 'lad i,  ular tartibsiz 

joylashgan.  Q attiq jism da  molekulalar o 'z  muvozanat  holati atrofida 

faqat  te b ra n m a   h ara k a t  q ilad i,  q a ttiq   jism   m o lek u lalarin in g  

joylashishida  aniq  tartib  m avjuddir.

366

---

Suyuqlik  m olekulalari  q attiq   jism   m olekulalari  kabi  zich 

joylashgan  b o 'lsa-d a,  uning  ixtiyoriy  idish  shaklini  cgallashi,  ya'ni 

oquvchanligi  suyuqlik  m o lek u lalarin in g   (gaz  m olckulalaridek 

b o 'lm a sa -d a )  o z m i-k o ‘pm i  b ir-b irig a  n isbatan  erkin  h arakat 

qilishini  ko‘rsatadi.  Shunday qilib,  gaz holat  (molekulalari  tartibsiz 

harakatda bo'ladi)  bilan  qattiq  holat  (m olekulalar muvozanat  holati 

atrofida tebranadi)  oralig'idagi  m o d da  holati  suyuq  holatdir.

2.  Tajribalar  ko'rsatadiki,  suyuqliklarning  hajm iy  kengayish 

koeffitsienti  gazlarnikiga  nisbatan  ju d a  kichik  bo 'lib,  xarakterli 

tom oni  shundaki,  bosim  ortishi  bilan  ham m a  suyuqliklar  uchun 

bu  koeffitsient  deyarli  bir  xil  b o 'lad i.

3.  Suyuqliklarning yopishqoqligi gazlarnikiga nisbatan juda  katta 

b o'lib,  tem peratura  ortishi  bilan  kam ayadi.  H ar  xil  suyuqliklar 

u ch un   yopishqoqlik  koeffitsienti  b ir-biridan  katta  farq  qiladi. 

M asalan,  uy  tem peraturasida  suvning  yopishqoqligi  glitserinning 

yopishqoqligidan  250  m arta  kam dir.

4.  Suyuqliklarning o 'zi  solingan  idish  devori  bilan  chegara- 

lan m a g an   e rk in   sirtga  ega  b o 'lis h i  m u h im   x u su siy atlard an  

b iridir.