Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

Forsunka 

O'!  oldirish  svechasi

yuhorish

m olori

Kompressor 

Qaz  turbinasi

Gazlarning

chiqishi

195- rasm.

357

---

Hozirgi  vaqtda  H R D   ning  ikki  turi  — turboreaktiv  va  to ‘g ‘ri 

oqim li  turlari  tarqalgan.

T urboreaktiv  dvigatellar  (T R D )  havo  so ‘rg‘ichdan,  gaz  tu rb i- 

nasi  b ilan   a y la n tirila d ig a n   ro ta tsio n   k o m p rc sso rd a n ,  y onish 

kamerasi va  reaktiv soplodan tashkil  topgan  (195-  rasm).  Kompres- 

sor bilan  siqilgan havoning bosimi 4-10 m arta ortadi.  Siqilgan  havo 

yonilg'i  purkaladigan yonish  kamerasiga kiradi.  Bu  kam crada yonish 

m ahsulotlari  bir,  ikki  yoki  u ch  pog‘onali gaz turbinasi  orqali  o ‘tib, 

bitta valgajoylashgan  kompressor bilan rotor g‘ildiragini  aylantiradi. 

S o‘rilayotgan  havo  im pulsining  orttirm asiga  teng  b o'lgan  reaktiv 

tortish  kuchi  yuzaga  keladi.  T R D   larda  tu rb in a  orqasiga  „forsaj 

kam eralar“  o ‘rnatilgan  boMib,  ularda  yonilgM  oxirigacha  yonadi. 

Shu yo‘l bilan tem peratura m um kin boMganicha maksimal darajaga 

ko‘tariladi.  Uchish  tezligi  800 km /soat dan  kam  boMmagan  hollarda 

T R D   lardan  foydalaniladi.

T o ‘g ‘ri  oqim li  h a v o -re a k tiv   dvigatellari  (T O H R D )  havo 

to ‘plagich,  yonish  kam erasi  va  chiqish  soplosidan  (1 9 6 -rasm ) 

iborat.  Havo  isiganda  uning  solishtirma  hajmi  kengayadi,  harakat 

tezligi  ortadi  va  reaktiv  tortish  kuchi  yuzaga  keladi.  M a’lum ki, 

T O H R D   da  havoni  so‘rish  uchun  moslama  b o ‘lmaganligi  sababli 

q o ‘zg‘almas havoda u tortish kuchi hosil qila olmaydi.  Shuning uchun 

T O H R D   b ilan   ishlaydigan  sa m o ly o tla r  yoki  ,,sn ary ad “ larni 

majburiy,  masalan,  start  raketalari yordamida  uchirish  kerak boMadi.

Reaktiv  dvigatellam i  yanada  takom illashtirish  ustida  olim lar 

muvaffaqiyatli  ishlar  olib  borm oqdalar.

Bug‘  turbinasining  afzalligi  tezligining  kattaligi,  ixchamligi, 

nisbatan q u w atin in g   kattaligi va,  dem ak,  FIK   ning yuqoriligidadir 

(25—30% gacha).  Kamchiligi  esa yurgizish va to ‘xtatish uchun  ko‘p 

vaqt  sarflanishi,  teskari  yuritib  boMmasligidadir.  Bug

1

  tu rb in a- 

larining  F IK   anch a  yuqori  boMganligi  uch u n   hozirgi  vaqtda  ular 

keng tarqalgan  issiqlik dvigatellari  qatoriga kiradi.