Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

1 0 9 -  § .  T erm odin am ik anin g  birinchi  qonuni

Term odinam ikaning birinchi bosh  qonuni  quyidagicha ta ’rifla- 

nadi:  term odinam ik  sistema  bir holatdan  ikkinchi  holatga  о ‘tganda 

uning  ichki  energiyasining  o'zgarishi  sistemaga  berilgan  issiqlik 

miqdori  bilan  tashqi  kuchlarning  sistema  ustida  bajargan  ishining 

yig'indisiga  teng,  y a ’ni

A U = A A '  +  AQ , 

(40)

bunda AU— sistema ichki energiyasining o'zgarishi; AQ — sistemaga 

berilgan  issiqlik  m iqdori;  AA' — sistem a  ustida  tashqi  kuchlarning 

bajargan  ishi.

Agar  ishni  sistem a  to m o n idan   bajarilgan  deb  qaralsa,  u  holda 

birinchi  q o n u n   quyidagicha  ta ’riflanadi:  sistemaga  berilgan  issiqlik 

miqdori sistema  ichki energiyasining о ‘zgarishiga ham da sistemaning 

tashqi  kuchlarga  qarshi  bajargan  ishiga  sarflanadi,  y a’ni:

AQ  —  A U  ^   A A , 

(41)

bunda AA  —  sistem a tom onidan  bajarilgan  ish.

Agar  sistem a  bir  holatdan  ikkinchi  holatga  o 'tib ,  yana  davriy

334

---

rav ish da  b irin c h i  ho latg a  o 'z g a rish siz   q ay tsa,  sistem a  ichki 

energiyasining  o'zgarishi  AU  =  U2  —  Ut ~  0  boMadi.  U  holda  (41) 

tenglik quyidagi  ko‘rinishga keladi:

A Q  =  AA.

Bundan o 'zi  olgan energiyadan  ortiq  ish  bajara oladigan  davriy 

harakatlanuvchi  mexanizm yaratish  mumkin emasligi  kelib chiqadi. 

Shunday  qilib,  term odinam ikaning  birinchi  bosh  qonunini  yana 

quyidagicha  ta ’riflash  m um kin:  o'zi  olgan  energiyadan  ortiq  ish 

bajara  oladigan  davriy  harakatlanuvchi  m exanizm   (birinchi  tur 

abadiy  dvigatel)  qurish  m um kin  emas.