Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti



Download 13,37 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/365
Sana30.12.2021
Hajmi13,37 Mb.
#98245
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   365
Bog'liq
[O`lmasova M 1-qism]

7

6

5



4

vaq tn in g   bizni  q iziq tirad ig an  

keyingi  paytlarida  ham   koor­

d in a ta   sh u   q o n u n   b o 'y ic h a  

hisoblab  an iq lan ish i  m um kin 

deya olamiz.

2

3



1 2  











8  t,s

2 3 - rasm.

Endi jadval  asosida  harakat 

grafigini  yasaylik  (23-  rasm ). 

Tekis  h arak atd a  x(t)  funksiya 

v a q tn in g   c h iz iq li  fu n k siy asi 

b o'lgani  uchu n  bu  harakatning 

grafigi  ham   to 'g 'r i  ch iziq d an  

iborat bo'ladi.  Koordinata boshi-

dan  boshlanadigan  tekis  harakatda  koordinata  kattaligi  bilan  y o 'l 

kattaligi orasida farq bo'lm aydi.

23-  rasmdagi  grafikdan  va  x (t)  funksiyadan  ((14)  form ula)

/ = 0   da  x0 =   lm   — b o sh lan g 'ich   ko o rd in ata,  v ~ ~   —harakat

tezligi ekanligi  ravshan  ko'rinib turibdi.  Demak, to 'g 'ri chiziqli  tekis 

harakatda jism  koordinatasining vaqtga bog'liqligi  (harakat qonuni)

ch iziq li  fu n k siy ad an   ib o rat.  D em ak ,  b u n d ay   funksiya  bilan  

ifodalaniladigan  harakat  to 'g 'ri  chiziqli  tekis  harakat  ekan.

16-  §.  T o ‘g ‘ri  chiziqli  o ‘zgaruvchan  h arak a t.  Tezlik  va

Tabiatda  vaqt  o 'tish i  bilan  tezligi  o'zgarib  turadigan  harakat 

k o 'p   uchraydi.  M asalan,  tram vay,  trolleybus  va  avtobuslam ing 

harakatini  k uzatar  ekanm iz,  yo 'ln in g   b a’zi  qism larida  sekinroq 

harakatlanishini,  to 'x tash  joylarida esa tezlik  nolga  teng bo'lishini 

k o 'ram iz.  B unday  harakat  notekis  harakat  yoki  о ‘zgaruvchan 



harakat deyiladi.

Vaqt  o'tishi  bilan  tezligi  o ‘zgaradigan  h a rakat  о ‘zgaruvchan 

harakat deyiladi.

H a r a k a t   tr a y e k to r iy a s i  t o ' g ' r i   c h iziq d a n   ib o ra t  b o ‘Igan 

o ‘zgaruvchan  harakat  to'g'ri  chiziqli  o'zgaruvchan  harakat  deb 

ataladi.


x =  v t + x 0

(15)


tezlanish  grafiklari

50



O 'zgaruvchan  harakatning  eng  sodda  turi  tekis  o'zgaruvchan 

harakatdir.  Bunday  harakatda  har  qanday  teng  vaqt  oraliqlari 

davom ida tezlik  ayni bir kattalikka o ‘zgaradi,  binobarin,  tezlanish 

o ‘zgarmas  (a = const)  b o ‘ladi.

Tekis  o ‘zgaruvchan  harak atn i  tekis  tezlan u v ch an   va  tekis 

sekinlanuvchan  harakatlarga ajratiladi.



H ar  q a n d a y  teng  vaqt  oraliqlarida  tezligi  bir  tekis  ortib 

boradigan  h a ra ka t  tekis  tezlanuvchan  h a ra ka t  deyiladi.  T ekis 

te z la n u v c h a n   h a ra k a t  o ‘z g arm as  m u sb at  te z la n ish li  (a > 0 ) 

h arak a td ir,  b u n d a   tezlan ish   y o ‘nalishi  te z lik   (yoki  h arak a t) 

yo'nalishi  bilan  bir  xil  boMadi.



Har  qanday  teng  vaqt  oraliqlarida  tezligi  bir  tekis  kam ayib 

boradigan  harakat tekis sekinlanuvchan  harakat  deb  ataladi.  Tekis 

sekinlanuvchan  harakatda  tezlanish  manfiy  (tf<0)  boMib,  bunda 

tezlanish  tezlik yo'nalishiga qaram a-qarshi  y o 'n algan   b o ‘ladi.

Tekis  o 'zg aru v ch an   h arak atd a  tezlanish  harakat  davom ida 

o ‘zgarmas b o ‘lgani  uchun  uni  hisoblashda  ixtiyoriy vaqt oralig‘ini, 

m asalan,  b utu n  vaqt  oralig‘ini  olish  m um kin.  Agar  jism ning  u0 

boshlang‘ich tezligi  t vaqt davomida  и qiymatgacha o'zgargan boMsa, 

tezlanish  ta ’rifiga k o ‘ra



a - v ~ v о 

(16)


t

boMadi,  b u n d an



v =  v0  +   at 

(17)


ekanini  topam iz.  Bu form uladan  tekis o ‘zgaruvchan  harakat uch un  

vaqtning  ixtiyoriy  qiym atidagi  yoki  tray ektoriyaning   ixtiyoriy 

nuqtasidagi  tezligini,  ya’ni  oniy  tezligini  hisoblash  m um kin.

(17)  form ula 



v0  boshlangM ch  tezlikk a  ega  boMgan  tekis 

tezlanuvchan  harakatning tezligini  ifodalaydi.  Bunday harakat  har 

doim   qandaydir harakatning  (m asalan,  tekis harakatning)  davom i 

boMadi.


Tinch  holatdan boshlangan  tekis tezlanuvchan  harakatda  v0=  0 

boMgani  uchun  (17)  form uladan



v = a t 

(18)


kelib chiqadi.  Bu formula boshlangMch tezlikka ega boMmagan tekis 

tezlanuvchan  harakatning  tezligini  ifodalaydi.

51



Tekis sekinlanuvchan  harakatda  a< 0  ekanini  nazarga olsak,  u 

holda  (17)  form ula



v =  vQ —  a t 

(19)


%

ko‘rinishga  keladi.  Bu  form ula  oxirgi  tezligi  nol  bo'lm agan  tekis 

sekinlanuvchan  harakatning tezligini  ifodalaydi.  Oxirgi  tezligi  nol 

bo'lgan  (v -   0)  tekis  sekinlanuvchan  harakatning  boshlang‘ich 

tezligini


Download 13,37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   365




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish