Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

164

---

yoki

mlv [ - m ivi = -(m 2v2 - m 2v2). 

(Ю7)

(107)  form ulani  quyidagicha  yozish  mum kin:

A(m,uI)+A(m!u!)=A(m,u,+m:y!)=0,

y a’ni  sharlar  o 'z a ro   ta ’sirlashganda  shu  sharlar  im pulslarining 

u m u m iy   o ‘z g a r is h i  n o lg a   te n g .  B u n d a n ,  b i r - b i r i   b ila n  

ta ’sirlashayotgan  sharlarning  um um iy  impulsi  o'zgarm as  bo'lishi 

kelib  chiqadi:

/и,и,  +m2v2  = const, 

(108)

y a ’ni  sh a rla rn in g   o 'z a r o   t a ’sirla sh u v ig a ch a  b o 'lg a n   im pulsi 

sharlarning  o 'z a ro   ta ’sirlashuvidan  keyingi  im pulsiga  teng  ekan. 

Bu  natija jism larning  har qanday  yopiq  sistemasi  va  ixtiyoriy vaqt 

oralig'i  uch u n   o 'rinlidir.

A gar  siste m a  n  ta  jism d an   ib o ra t  b o 'ls a ,  u  h o ld a  (108) 

form ulani  quyidagi  yig'indi  bilan  alm ashtirish  m um kin:

П

£(/m}),.  =const 

(|09)

i=i

bu  yerda  /  —  sistemadagi jism ning  tartib  raqam i,  n  —  sistemadagi 

barcha jism larning  soni.

Y u qoridagi  (108)  fo rm ula  im pulsning  saqlanish  qonunini 

ifodalaydi.

Berk  sistem a d a   barcha  jis m la r   im p u lsla rin in g   a lgebraik 

yig'indisi  о ‘zgarmasdir.

Impulsning  saqlanish  qonuni  fizikaning  asosiy  qonunlaridan 

biridir.  Bu  qonun  faqat  makroskopik jismlarning o'zaro  ta ’sirigagina 

em as,  shuningdek,  m ikroskopik  jism lar,  m olekulalar,  atom lar, 

elem entar  zarralaming  o'zaro  ta ’siri  uchun  ham  o'rinlidir.

(108)  va  (109)  form ulalarni  o 'z a ro   ta ’sirlashuvchi jism lardan 

ib o ra t  y o p iq   siste m a g a   N y u to n n in g   ik k in c h i  va  u c h in c h i 

qonunlarini  tatbiq  etib  keltirib  chiqardik.  Shu  m unosabat  bilan 

im pulsning saqlanish  qonuniga  N yu to n n in g   ikkinchi  va  uchinchi 

qonunlari  sifatida  qarash  m um kin.

Im pulsning  saqlanish  qonuni  tab iatd a  va  texnikada  keng  aks 

etadi.