Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

N ■

 m 

kg2

= 6,67-10-li

m

k g s

(94)

Jism larning  fazoda  o 'z a ro   tortishish i  m axsus  k o ‘rinishdagi 

m oddiy  b o g ‘lanish  (vositachi)  yo rdam id a  am alga  oshadi.  Bu 

quyidagicha  tushuntiriladi.

H ozirgi  z a m o n   fizikasi  n u q ta y i  n a z a rid a n   m a te riy a n in g  

y a s h a s h   s h a k li  m o d d a   va  m a y d o n   k o 'r i n i s h i d a   b o 'la d i . 

M aydonning  xossalari  m oddaning  xossalaridan  ancha  farq  qiladi. 

Agar  m odda  biror  m aydon  ta ’siriga  duch  kelsa,  uning  o 'zi  ham  

shunday  m ay do n n i  hosil  qilishi  m um kin:  m o d da  va  m aydon 

o 'zaro   dialektik  bog'lanishdadir.  Shuning  uch un  jism larning  fazo 

orqali  bo'ladig an  har  qanday  o 'z a ro   ta ’sirini  shunday  ta sa w u r 

qilish  m um kin:  birinchi  jism   o 'z   atrofida  ikkinchi  jism ga  ta ’sir 

qiladigan  m aydon  hosil  qiladi  va  shu  m aydon  orqali  unga  ta ’sir 

etadi;  o 'z   navbatida  ikkinchi  jism   o 'z   m aydoni  orqali  birinchi 

jism ga  ta ’sir  ko'rsatadi.

S hunday  qilib,  jism larn in g   fazo  orqali  o 'z a ro   t a ’siri  faqat 

m oddiy  vositachi  asosidagina  am alga  oshadi.  Jism larning  fazo 

orqali  o ‘zaro  tortishishida  gravitatsion  maydon,  y a’ni  tortishish 

kuchlari m aydoni  m oddiy vositachi  bo'ladi.

Gravitatsion  m aydon  m ateriyaning  m axsus  к о ‘rinishi  bo'lib, 

uning  yositasida jism lar  o ‘zaro  tortishishadi.

---

N y u to n n in g   ikkinchi  q o n u n id a   va  b u tu n   o la m   to rtish ish  

qo n u n id a  m assa  tushu n ch asi  ishtirok  etadi.  B irinchi  holda  u 

jism ning  inert  xossalarini  tavsiflaydi  va  inert  massa  deb  ataladi; 

ikkinchisida  esa — gravitatsion  xossalarini  tavsiflaydi  va gravitatsion 

massa  deb  ataladi.  Bu  m assalar  bir-biridan  farq  qiladim i  yoki 

yo‘qmi,  degan  savol  tug‘ilishi  tabiiy.  Bu  savolga  faqat  tajribalargina 

ja v o b   b e ris h i  m u m k in .  S h u   m a q s a d d a   a m a lg a   o s h irilg a n  

tajribalardan  topilgan  dalillam ing  ham m asi  ham m a  jism larning 

inert 

va  gravitatsion  massalari  q a t’iyan  bir-biriga  proporsional 

ekanligini  ko ‘rsatdi.  Bu  shuni  bildiradiki,  o 'lc h o v   birliklarini 

tegishlicha  tanlab  olingan  gravitatsion  va  inert  massalar  aynan 

teng bo'ladi.  Shu  sababdan  fizikada  to ‘g‘ridan-to‘g ‘ri  massa  haqida 

gap  yuritiladi.