Shopulatova nasiba umirovna said ahmad asarlarining leksik-stilistik

Said Ahmad asarlarida eskirgan so’zlarning qo’llanilishi 

Zamon o’tishi, sharoit o’zgarishi bilan ba’zi narsalar yo’qoladi va shu 

bilan bir qatorda ularni ifodalaydigan so’zlar ham iste’moldan chiqib

qoladi. Shuning natijasida ba’zi so’zlar eskiradi. 
Ayrim vaqtlar tushunchalar muomalada bo’lgani holda, ular yangi nom

oladi. Bunday qo’llanmay qolgan so’zlar ham eskirgan sanaladi.

Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqqan holda tilda so’zlarning eskirib

qolishi ikki xil bo’ladi:

a) arxaizmlar 
b) istorizmlar
Arxaizmlar (yunoncha archaios – qadimgi
1
). Ma’lum davr uchun

eskirgan, iste’moldan chiqa boshlagan til birligidir. Sh.Rahmatullayev

fikricha, arxaizmlar o’zi nomlayotgan voqelikni anglatuvchi leksik birlik
bilan yonma-yon yashaydi. Arxaik so’zlar orqali ifodalanadigan predmetlar
mavjud bo’ladi, biroq u predmetlar avvalgi nomlari(eskirgan so’zlari) bilan
1
Hojiyev A. Tilshunoslik terminlarining izohli lug’ati. T.: “Fan”, 2002, 18b 

---

54

emas, balki yangi so’zlar, ya’ni ekvivalentlari bilan ifodalanadi.
1
Arxaizmlar

badiiy matnda tasvirlanayotgan davr voqeligini real tasvirlash, asarning

tarixiylik ruhini ta’minlash maqsadida qo’llaniladi va “ular o’z o’rnini
boshqa leksemaga bo’shatib bergan leksik birliklar”
2
bo’lib, adib asarlarini

o’rganish jarayonida quyidagi o’rinlarda bunday so’zlarga duch keldik:

1. 
–Yolvoraman. Sabiylarimga rahm qiling. Umrim bo’yi qulingiz


bo’lay. (“Jimjitlik”, 47b). Biz ushbu misoldagi “sabiy” leksemasini tahlilga
tortdik. “Sabiy” leksemasi hozirgi kunda iste’mol doirasida bo’lmasa-da, 
uning o’rniga go’dak, bola, yigitcha(O’TIL, III, 410b) leksemalari ishlatiladi.

2.