Shohjahon normurodov

FE’LLARNING ZAMON SHAKLLARI
Fe’l asosida ifodalangan harakatholatning uch zamondan birida sodir bo‘lishini bildiruvchi
shakllar zamon shakllari sanaladi.
Fe’l uchta zamon shakllariga ega:
1)O‘tgan zamon,
2)Hozirgi zamon,
3)Kelasi zamon,
O‘TGAN ZAMON SHAKLLARI - O‘tgan zamon shakllari harakat va
holatning gap aytilayotgan vaqtdan oldin bo‘lganini bildiradi.
Bu zamon shakllari fe’l asoslariga -di, -(i)b, -gan (-kan, -qan) qo‘shimchalarini va ulardan so‘ng shaxs-son qo‘shimchalarini qo‘shish bilan hosil qilinadi.
1)-di qo‘shimchasi bilan yasalgan o‘tgan zamon shakli so‘zlovchining bevosita o‘zi
ko‘rgan harakat va holatni bildiradi. Bu qo‘shimchadan so‘ng shaxs-son qo‘shimchasining -m, -k (qoldim, qoldik), -ng, -ngiz (qolding, qoldingiz) shakllari qo‘llaniladi.
2)-(i)b qo‘shimchasi bilan yasalgan o‘tgan zamon shakli ilgari ro‘y bergan harakat va holatning so‘zlovchi tomonidan eshitib bilinganini ifodalaydi va bu qo‘shimchadan
so‘ng shaxs-son qo‘shimchasining -man, -miz, -san, -siz, -di(-lar) shakllari qo‘shiladi. MASALAN: Ko‘ribman, o‘qibsan, boribmiz, boribsiz, boribdi.
3)-gan qo‘shimchasi bilan yasalgan o‘tgan zamon shakli harakat va holatning ilgariroq bajarilganini bildiradi va bu qo‘shimchadan so‘ng shaxs-son qo‘shimchasining -man,
-miz; -san, -siz shakllari qo‘shiladi.MASALAN: Borganman, yurgansiz, o‘qiganmiz, o‘qigansan kabi.
O‘TGAN ZAMON SHAKLLARIDA TO‘LIQSIZ FE’LNING ISHLATILISHI
Edi, emish, ekan fe’llari to‘liqsiz fe’llar sanaladi. Bu fe’llar yetakchi fe’lning zamon
shakllaridan so‘ng keladi, shaxs-son qo‘shimchalari to‘liqsiz fe’lga qo‘shiladi: kelgan ekansan (eding, emishsan), kelayotgan ekansan (eding, emishsan).
Edi, emish, ekan to‘liqsiz fe’llari -di, -mish, -kan shaklida ham qo‘llaniladi. Masalan: borgandi, borganmish, kelarkan.
HOZIRGI ZAMON SHAKLLARI - Hozirgi zamon shakllari fe’l asoslariga -yap(ti), -moqda, -(a)yotir, -(a)yotib qo‘shimchalarini qo‘shish bilan hosil qilinadi. Hozirgi zamon shakllari harakat va holatning gap aytilayotgan vaqtda yuz berishini ifodalaydi. Shaxs-son qo‘shimchalari zamon qo‘shimchalaridan so‘ng qo‘shiladi. So‘zlayapti, yotmoqda, kelayotir, borayotibman.