Shohjahon normurodov

I SHAXS Birlik: -ay, -ayin yozay, o‘qiy, yozayin, o‘qiyin,
Ko‘plik: -aylik, -yilik boraylik, o‘qiylik.
II SHAXS Birlik: -gin(-qin,-kin),-ing,-ng yozgin, boqqin, ekkin, yozing, o‘qing.
Ko‘plik: -inglar(-nglar), -ingiz(-ngiz) yozinglar, o‘qinglar, yozingiz, o‘qingiz,
III SHAXS Birlik: -sin yozsin, o‘qisin.
Ko‘plik: -sin(lar) yozsinlar, o‘qisinlar.
Fe’lning zamon, shaxs-son qo‘shimchalarisiz qismi II shaxs buyruq-istak maylini ifodalaydi. Bu qismga buyruq-istak ma’nosini kuchaytirish uchun -gin qo‘shimchasini qo‘shish ham mumkin, shuning uchun bu ikki shakl ma’nodosh sanaladi. MASALAN: Kel, bor, kelgin, borgin kabi.
SHART MAYLI – Boshqa bir harakat va holatning bajarilishi yoki bajarilmasligi uchun shart bo‘lgan harakat va holatni, shuningdek, istak-xohishni bildirgan fe’l shakli shart mayli shakli sanaladi, u -sa qo‘shimchasi yordamida yasaladi.MASALAN: kelsam, borsam kabi.
Shart mayli “edi, ekan” to‘liqsiz fe’llari bilan kelganda, orzu-istak ma’nosini bildiradi. -sa edi
shakli ba’zan -saydi tarzida talaffuz qilinadi va shunday yoziladi. M: kelsa edi, O‘qishga kirsam edi. U Dubayga borsaydim. Borsam ekan kabi.
Shart mayli shakli “kerak” so‘zi bilan kelganda, taxmin-gumon ma’nosini bildiradi. M: U o‘qishga kirsa kerak. Bizga sovg‘a bersa kerak.
Berilgan gaplardagi fe’llarni toping va qaysi mayldaligini aniqlang.
1. Zebi yuragida tugilib yotgan zo‘r tugunni yechib yuborgan edi. (Cho‘lpon)
2. Koyima, qizim, — dedi ona, — o‘rtog‘ingni quruq jo‘natmaymiz. (Cho‘lpon)
3. Puch yong‘oq bilan qo‘yin to‘lg‘azma. (Maqol)
4. To‘qlikda ochlikni o‘yla, boyiganda muhtojlikni. (Maqol)
5.Odamlar seni bilmasa ham, sen odamlarni bil. (Asqad Muxtor)
SHAXS-SON SHAKILLARI
Fe’lda ifodalangan harakat yoki holatning bajaruvchi shaxsini, bu shaxsning bitta yoki ko‘p ekanligini bildiruvchi shakllar shaxs-son shakllari sanaladi.