Shodiyeva Shohistaning Bobur ruboiylarida g’urbat motivlari

Ma’naviy –lafziy san’atlar.
Ushbu san’atlar ham tovush, ham ma’no tomoni bilan bog’liq bo’ladi. Ma’naviy –lafziy san’atlar ham xilma xil ko’rinishlarga ega.
Muammo – “ko’r qilingan”, “ko’rinmaydigan” degan ma’nolarni bildiradi.Muamo bir baytda yozilib, unda biror kishining ismi yoki nomi yashiringan bo’ladi. Misol:
Qafo bar qaddi tu meduzal ayyom,
Baror az qof to gof, ey pisar, nom.
Bu forsiy ruboiyda muammo birinchi misraning “qabo bar qad” so’zlaridadir. Shoir ikki harf orasidan noningni topib ol, demoqchi. “qabo bar qad’ so’zlari orasidan ikki qof orasidagi harflarni ajratib olsak, Bobur so’zi kelib chiqadi.
Kitobat – arab harflarini nomlash yoki inson a’zolarini arab yozuvidagi harflarga o’xshatib tasvirlash usulidir. Misol:
Dahr muqayyad bila ozodasi,
Barcha erur “kof” ila “nun” zodasi.
Baytda arab tilidagi “kof” va “nun” harflari qatnashgan.
Dahr muqayyad bila ozodasi,
Barcha erur “kof” ila “nun” zodasi.
Baytda arab alifbosidagi “kof” va “nun” harflari qo’llangan.
Bobur she’riyatining kamoloti badiiy san’atlardan foydalanish mahorati bilan chambarchas bo’gliqdir. Buni uning ruboiylarida qo’llangan badiiy-tasviriy vositalar isbotlab turibdi. Shoir badiiy san’atlarni o’z o’rnida qoyilmaqom tarzda ishlatganki, biz ularni yuqorida ko’rib o’tdik va hayratlandik. Bobur so’zga sayqal berishda mohir,uslubi ravon, ohang yaratish va vazn tanlashda zukko ijodkorligini o’z asarlari bilan isbotladi. Uning umri sarson-sargardonlikda, talotuplarda o’tganligini hisobga olsak, badiiy ijod bilan shug’ullanish uchun qanday vaqt topganliga hayron qolasiz. Bu shoirning adabiyotni, ijodni, xalqni, yurtni,vatanni sevganligi bilan izohlanadi.
Bobur ijodi har tomonlama tadqiqot qilinsa ham mohiyatining yangi qirralari yana ham ochilib boraveradi. She’rlarining ma’nolari teran va yetuk ekanligi namoyon bo’laveradi. Shuning uchun ham minnatdor avlodlar qalbida mangu yashashga haqlidir.


Umumiy xulosalar
O’zbek xalqining mard va jasur farzandi Zahiriddin Muhammad Bobur
garchi olis yurtlarda yashab o’tgan bo’lsa-da, o’z yurti uchun beqiyos xizmat qildi, o’zbek degan nomni dunyoga tanitdi, temuriy degan yuksak nomni oqladi, vatanga muhabbatini samimiy bir tarzda izhor etdiki, uning o’lmas asarlari buning isbotidir. Prezidentimiz yuksak ma’naviyatli avlod uchun jon kuydirayotgan bir davrda Boburning hayoti va ijodi yuksak namuna maktabi bola oladi, desak also mubolag’a qilmagan bo’lamiz. Buyuk Boburning asarlari o’zining butun malohati, nafosati, tarovati bilan yurtdoshlarini vatanga muhabbat ruhida, go’zallikka, ezgulikka da’vat ruhida tarbiyalaydi. Bobur asarlarining tarbiyaviy ahamiyati asrlar o’tsa ham also pasaymaydi.
Biz ishda Zahiriddin Muhammad Bobur ruboiylarini imkon darajasida tahlil qilishga harakat qildik. Ruboiylarning mavzu ko’lami, mazmun mohiyati bilan tanishdik va ularda qo’llangan badiiy san’atlarni aniqladik. Tahlil jarayonida biz Boburning she’riy iqtidori yuksak darajada ekanligini va so’z qo’llash mahorati a’lo darajada ekanligining guvohi bo’ldik. Uning ruboiylari hayotiy mazmunga egaligi, tushunarli, ravon tilda yozilganligi, serma’noliligi, samimiyati, yuksak badiiyati, eng muhimi barcha ruboiylarida badiiy san’atlarning mohirona qo’llanganligi bilan e’tiborga loyiqligi kuzatildi va quyidagi to’xtamlarga kelindi:

1. 
   Bobur o’zbek adabiyotining buyuk namoyandasidir.
   
2. 
   Bobur ruboiylari mavzi jihatdan rang – barang.
   
3. 
   Bobur ruboiylari hasbi hol xarakteriga egaligi bilan ajralib turadi.
   
4. 
   Ruboiylarda ijtimoiy hayotning manzaralari tasvirlangan.
   
5. 
   Bobur ruboiylari badiiy jihatdan pishiq.
   
6. 
   Bobur ruboiylarining mazmuni teran.
   
7. 
   Ruboiylarning tili tushunarli va aniq.
   
8. 
   Bobur o’z ruboiylari bilan o’zbek she’riyatini yuksakka ko’tardi.
   
9. 
   Bobur ruboiylari nihoyatda samimiyligi bilan kishini o’ziga tortadi.
   

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   Karimov I.A. Ma’naviy yuksalish yo’lida. T.: “O’zbekiston”, 1998.
   
2. 
   Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T.: “O’zbekiston”, 1997.
   
3. 
   Karimov I.A. O’zbekiston demokratik tarqqiyotning yangi bosqichida. T.: “O’zbekiston”, 2005.
   
4. 
   Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. T.: “Ma’naviyat”, 2008.
   
5. 
   Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. T.: “O’zbekiston”, 2001.
   
6. 
   Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat –yengilmas kuch. T., Ma’naviyat, 2008.
   
7. 
   Vоhidоv R., Eshоnqulоv H.. O’zbеk mumtоz аdаbiyoti tаrixi.- T., 2006.
   
8. 
   O’zbеk mumtоz аdаbiyoti nаmunаlаri. – T.: Fаn, 2003; 2005.
   
9. 
   Аdizоvа I.O’zbеk mumtоz аdаbiyoti tаrixi. O’quv qo’llаnmа. T.: 2007
   
10. 
    Оrzibеkоv R. O’zbеk аdаbiyoti tаrixi. O’quv qo’llаnmа. S.: 2005
    
11. 
    Abdullayev V. O’zbek adabiyoti tarixi. 2 – kitob.T. “O’qituvchi”, 1980.
    
12. 
    Mallayev N. O’zbek adabiyoti tarixi. T. “O’qituvchi”, 1976.
    
13. 
    А. Аbdurаhmоnоv. Turkiy аdаbiyotning qаdimgi dаvri.- Tоshkеnt, 2006.
    
14. 
    Bоltаbоеv H. Mumtоz so’z qаdri. – T.: Аdоlаt, 2004.
    
15. 
    SHayx Najmiddin Kubro. Tasavvufiy hayot. T., Movaraunnahr, 2004.
    
16. 
    Rаhmоnоv N. Ruhiyatdаgi nur murоdi. – T.: 2002.
    
17. 
    Fitrаt. Tаnlаngаn аsаrlаr. 2-jild (Mаqоlаlаr).– T.: Mа`nаviyat, 2000.
    
18. 
    Valixo’jayev B., Tohirov Q. O’zbek adabiyoti tarixi. Samarqand, 2002.
    
19. 
    Qosimov B. O’zbek adabiyoti va adabiy aloqalari. T., Fan va texnologiya, 2008.
    
20. 
    Ibrohim Haqqul. E`tiqod va ijod. T., Fan, 2007.
    
21. 
    Ibrohim Haqqul. Navoiyga qaytish. T., Fan, 2007.
    
22. 
    Jalolov T. O’zbek shoiralari. T., 1970.
    
23. 
    Jumayev N. Munis g’azaliyoti. T., 1992.
    
24. 
    Muhiddinov M. Komil inson – adabiyot ideali. T., Ma`naviyat, 2005.
    
25. 
    Mumtoz adabiyot masalalari. I kitob. T., Fan, 2004.
    
26. 
    Navoiy asarlari lug’ati. Alisher Navoiy asarlarining o’n besh tomligiga ilova. T., 1972.
    
27. 
    Navoiy asarlari uchun qisqacha lug’at.. T., Fan, 1993.
    
28. 
    Qayumov A. Qo’qon adabiy muhiti. T., 1961.
    
29. 
    Rahmonov V. She`r san`atlari. T., Yozuvchi, 2001.
    
30. 
    SHimmel Annemarie. Jonon mening jonimda. T., SHarq, 1999.
    
31. 
    Rahmonov V. O’zbek klassik adabiyoti asarlari uchun qisqacha lug’at. T., O’qituvchi, 1983.
    
32. 
    Atoulloh Husayniy. Badoyi`- us- sanoyi`. T., 1983.
    
33. 
    Is`hoqov Y. So’z san`ati so’zligi. T., Zarqalam, 2006.
    
34. 
    Alisher Nаvоiy. Mezon – ul avzon. TAT. 20 tomlik. tom. T., Fan, 1999.
    
35. 
    Abdurauf Fitrat. Aruz haqida. T., O’qituvchi, 1997.
    
36. 
    Bobur. Muxtasar. T., Fan, 1972.
    
37. 
    Rustamov A. Aruz haqida suhbatlar. T., Fan, 1972.
    
38. 
    To’ychiyev U. O’zbek poeziyasida aruz sistemasi. T., Fan, 1985.
    
39. 
    Hasanov S. Boburning «Aruz risolasi» asari. T., Fan, 1981.
    
40. 
    Hojiahmedov A. Maktabda aruz vаznini o’rganish. T., O’qituvchi, 1995.
    
41. 
    Hojiahmedov A. O’zbek aruzi lug’ati. T., Sharq, 1998.
    
42. 
    Hojiahmedov A. Maktabda o’rganiladigan mumtoz she`riyat vаzn ko’rsatkichlari. T.,2001.
    
43. 
    Hojiahmedov A. Navoiy aruzi nafosati. T., Fan, 2006.
    
44. 
    Hojiahmedov A. Mumtoz badiiyat lug’ati. T., 2009.
    
45. 
    Intеrnеt mа`lumоtlаri: www.literature.uz
    
46. 
    O’zbek adabiyoti tarixi. 5 tomlik. T. Fan 1978.
    
47. 
    O’zbek adabiyoti. 4 tomlik, 3-tom. T., 1959.
    
48. 
    Hasanxoja Nisoriy. Muzakkiri ahbob. T., A. Qodiriy nomidagi XMN. 1993.
    
49. 
    Abulg’oziy. Shajarayi tarokima. T., M-L., 1958.
    
50. 
    Alisher Navoiy. Xamsa. (dostonlarning nasriy bayoni). T., 2009.
    
51. 
    Atoiy. Devon. T., 2008.
    
52. 
    Bobur Zahiriddin Muhammad. Boburnoma. T. Sharq, 2007.
    
53. 
    Bobur Zahiriddin Muhammad. Devon. T. Fan, 1994.
    
54. 
    Bobur. Sochining savdosi tushti. T. Sharq, 2007.
    
55. 
    Bobur. G’aribing andijoniydur. T. Sharq, 2008.
    
56. 
    Farididdin Attor. Tazkiratul avliyo. T., 1997.
    
57. 
    Gulbadanbegim. Humoyunnoma. T. Fan, 1959.
    
58. 
    Gulxaniy. Zarbulmasal. T., 1976.
    
59. 
    Islom tasavvufi manbalari. T., O’qituvchi, 2005.
    
60. 
    Lutfiy. Sensan sevarim. T., 1986.
    
61. 
    Majlisiy. Qissayi Sayfulmulk. T. Fan, 1959.
    
62. 
    Mashrab. Mehribonim, qaydasan? T., Adabiyot va san’at, 1990.
    
63. 
    Muborak maktublar. T., 1987.
    
64. 
    Muhammad Solih. Shayboniynoma. T. , 1989.
    
65. 
    Navoiyning nigohi tushgan. T., 1986.
    
66. 
    Nodira. Asarlar. 2 jildlik. T., 1968, 1970.
    
67. 
    Ogahiy. Asarlar. 6 jildlik. T., 1971 – 1980.
    
68. 
    Poshshoxoja. “Miftoh – ul adl” va “Gulzor”dan. T., 1962.
    
69. 
    Shoh Mashrab qissasi.T., “Sharq”, 1991.
    
70. 
    So’fi Olloyor. Sabot – ul ojizin. T., O’qituvchi 1991.
    
71. 
    Uvaysiy. Ko’ngil gulzori. T., 1983.
    
72. 
    Yusuf Xos Hojib. Qutadg’u bilik. T., 2007.
    

1 ^ Kаrimov I.А. O’zbеkiston ХХI аsrgа intilmoqdа. - T.: O’zbеkiston, 2000. – B. 14.

2 Oybek. Asarlar. X tomlik, 9-tom.Toshkent, 1974. B-174.