Shodieva nargiza mexrikulovna milliy iqtisodiyot investitsion muhitiga moliya bozorining ta

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.1-rasm. O‘zbekiston Respublikasining tuzilmaviy investitsiya siyosati 
tarkibi 
Investitsiya siyosatini amalga oshirish vositalari va usullari investitsiyalarning 
turli yo‘nalishlarda sarflanishi va joylashtirilishini rag‘batlantiradi. Yurtboshimiz 
O‘zbekistonning eksport imkoniyatini keskin oshirish masalasiga yondashar ekan, 
buning uchun dastavval, qimmatli xom ashyoni qayta ishlash asosida tayyor 
mahsulot ishlab chiqaradigan qo‘shma korxonalarni rivojlantirish, chet ellik 
sheriklar bilan zamonaviy ixcham korxonalar tashkil etish, ularni birinchi navbatda 
O’zbekiston Respublikasining tuzilmaviy 
investitsiya siyosati 
Hududiy investitsion siyosat
Tarmoqlar investitsion 
siyosati 
Korxonalar investitsion 
siyosati 
Hududlar 
investitsion 
siyosatining 
ustuvor yo’nalishlari: 
-
Hududlarning investitsion salohiyatidan 
kelib 
chiqib 
ustuvor 
yo’nalishlarni 
belgilash; 
-
Hududlar 
investitsion 
salohiyatini 
oshirish va xorijiy investitsiyalarni faol 
jalb etish; 
-
Hududlarni investitsion rivojlantirish 
monitoringini yuritish.
-
Alohida 
tarmoqlarni 
rivojlantirish 
imkoniyatlarini o’rganish; 
-
Tarmoqlarni rivojlantirish bo’yicha 
investitsiya dasturlarini ishlab chiqish; 
-
Ishlab chiqarish va bozor infratuzilmasi 
tarmoqlarini rivojlantirish; 
-
Tarmoqlarda eksportga yo’naltirilgan 
mahsulotlar ishlab chiqarish salmog’ini 
oshirish.
-
Korxonlarni rivojlantirish istiqbollarini 
belgilash; 
-
Yangi mahsulotlar ishlab chiqarishni 
yo’lga qo’yish; 
-
Jahon bozorida raqobatlashadigan 
mahsulotlar ishlab chiqarish; 
-
Yangi bozorlarni egallash va bozorda 
o’z o’rni saqlab qolish.

---

66 
mehnat resurslari va xom ashyo manbalariga, avvalambor, qishloq joylariga 
yaqinroq joylashtirish zarurligini uqtirib o‘tadi. Ayni vaqtda, investitsiya 
siyosatining eng ustuvor yo‘nalishi, birinchidan, respublikaning eksport 
imkoniyatini oshirish, ikkinchidan, iqtisodiyotga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investit-
siyalarni jalb qilish va ulardan samarali foydalanish, uchinchidan, investitsiyalarni 
moliyalashning nomarkazlashgan manbalari hajmini oshirishga yo‘naltirilgan. Bir 
vaqtning o‘zida mamlakatimizning jahon maydonidagi raqobatdoshligini, eng 
avvalo, puxta ishlab chiqilgan va oqilona yuritilayotgan investitsiya siyosati 
orqaligina ta’minlash mumkin. 
Xorijiy investorlarni manfaatli jalb etishda ularning sarmoyalarini himoya-
langan kafolatlari muhim ahamiyat kasb etadi. Aks holda ular investitsiyani milliy 
iqtisodiyotimizga kiritishda iqtisodiy jihatdan hadiksiraydilar. Shu bois, chet ellik 
investorlarning o‘z investitsiyalarini ixtiyoriy ravishda sug‘urta qilish huquqlari-
ning kafolatganligi ularning mulklarini ekspropriatsiya qilishdan va boshqa 
xatarlardan muhofaza qilinishini ta’minlaydi.
Xorijiy investorlar o‘z faoliyatlari natijasida olgan foydalarini hech bir 
cheklovlarsiz chet elga o‘tkazishlari ham, ularni respublika hududida qayta 
investitsiyalashlari, yohud ulardan o‘z istaklariga ko‘ra boshqa maqsadlarda 
foydalanishlari ham kafolatlanadi. Ana shunday qulay muhit tufayli ularning 
faoliyatlari rivojlanib bormoqda. O‘zbekistonning dunyodagi mavqeining mustah-
kamlanib borishi, chet el
 
investitsiyalarini jalb etish uchun yaxshi sharoitlarning 
yaratilishi natijasida chet el investitsiyalari ishtirokidagi qo‘shma korxonalar soni 
ko‘payib bormoqda. 
Ammo, O‘zbekistonda chet el investitsiyalarini mamlakat iqtisodiyotiga jalb 
qilishda bir qancha muammolar mavjud. Xususan, xorijiy investitsiyalarni 
joylashishida hududiy nomutanosiblik mavjud. Natijada chet el investorlarini 
hududlar miqyosida jalb etish muvozanatga solinmaganligi saqlanib turibdi. 
Masalan, faoliyat ko‘rsatayotgan qo‘shma korxonalarning 65 foizi Toshkent shahri 
va Toshkent viloyatida joylashgan. Hozirgi davrning muhim vazifalaridan biri 
tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada erkinlashtirish, bu borada amalga oshirilayotgan 

---

67 
ishlarni qayta tashkil etish zarur. Bu esa iqtisodiyotga chet el investitsiyalarini jalb 
qilish ishlarini yanada jonlantirishga imkon beradi. Shuningdek, amalga 
oshirilayotgan investitsiya loyihalari, chet el investitsiyalari ishtirokidagi 
korxonalar faoliyati monitoringini tashkil etish talab etiladi. Hududlarga xorijiy 
investitsiyalarni jalb etishni ko‘paytirishning yanada bir yo‘li joylarda ishlab 
chiqarish va bozor infratuzilmalarini rivojlantirish hisoblanadi.
Investitsiya siyosatini takomillashtirish maqsadida, fikrimizcha, quyidagilarga 
alohida e’tibor qaratish zarur: 
– investitsiya faoliyati bilan bog‘liq qonunchilik va me’yoriy-huquqiy bazani 
yanada takomillashtirish va mustahkamlash, yangi qonunlar qabul qilish, tegishli 
qonun hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish;
– qishloqda ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirish, suv 
resurslaridan oqilona foydalanishni tartibga solish va sug‘oriladigan erlarning 
meliorativ holatini yaxshilash masalalariga alohida e’tibor qaratish, qishloqda 
sanoat ishlab chiqarishi va qurilishni jadal rivojlantirish, meva-sabzavot va chorva 
mahsulotlarini qayta ishlash bo‘yicha zamonaviy texnika hamda texnologiyalar 
bilan jihozlangan ixcham qo‘shma korxonalarni tashkil etish chora-tadbirlarini 
amalga oshirish;
– mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik uchun imtiyoz va 
rag‘batlantirish choralarini kengaytirish va bu borada yangi imkoniyatlar yaratib 
berish, xizmat ko‘rsatish sohasini yanada rivojlantirish;
– xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar, shu jumladan, qo‘shma korxonalar faoliyatini 
tekshirishni yanada cheklash. Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, chet el investor-
lariga turli yengillik va imtiyozlarni joriy etish bo‘yicha Xitoy davlati tajribasi 
ahamiyatlidir.
Xitoy hukumati investitsiyalar oqimini hududlar darajasida, mahalliy 
hokimiyatga katta vakolat bergan holda muvaffaqiyatli muvofiqlashtirib kelmoqda. 
Markaziy organlar umumiy investitsiya siyosati doirasida qaysi sohaga investit-
siyalarni yo‘naltirish zarurligini aniqlab beradi. Mahalliy organlar esa bir vaqtda 
investitsiyalarni rag‘batlantirish dasturlarini ishlab chiqadi. Chet el investitsiya-

---

68 
larini jalb etish uchun «soliq kanikuli» va yengilliklari, import ta’riflari bo‘yicha 
engilliklari kabi turlicha rag‘batlantirish usullari ishlab chiqilgan. Ayniqsa 
ko‘pgina erkin iqtisodiy zonalarda tashkil etilgan korxonalarga nisbatan bunday 
yengillik va imtiyozlar ko‘proq ishlatiladi. Respublikamizda ham viloyatlarning, 
tumanlarning investitsiya faoliyatidagi faolligini va mustaqilligini oshirish 
hududlarga chet el investitsiyalarini jalb etishda bir muhim mezon bo‘lishi 
mumkin. Ayni vaqtda shuni tan olish kerakki, iqtisodiyotimizga investitsiya 
kiritish salohiyatiga ega bo‘lgan chet ellik investorlar bilan talab darajasida ish olib 
borilmayapti. Avvalombor ular O‘zbekistondagi sarmoya kiritish uchun mavjud 
bo‘lgan katta imkoniyatlar, shuningdek, investorlar uchun yaratilgan har 
tomonlama keng, qulay shart-sharoit va kafolatlar bo‘yicha zarur, kerakli ma’lumot 
va axborotlarga ega bo‘la olmayapti. Shu ma’noda Tashqi iqtisodiy aloqalar, 
investitsiyalar va savdo vazirligi huzurida yangi tashkil etilgan xorijiy 
investitsiyalarni axborot bilan ta’minlash va ko‘maklashish agentligi – 
“O‘zinfoinvest”ning mas’uliyatini kuchaytirish zarur. Mazkur agentlik xorijiy 
ishbilarmon doiralarini respublikamizdagi mavjud investitsiya muhiti haqida 
atroflicha axborot
 
bilan ta’minlab qolmasdan, ularga investitsiya loyihalarini 
amalga oshirish borasida ham har tomonlama ko‘maklashadi. 
Ivestitsiya muhitini yaxshilashda quyidagi chora - tadbirlarni amalga oshirish 
maqsadga muvoqdir: 
1.Xorijiy investitsiyalrni jalb qilish va tartibga solishda qonun va 
me'yoriy xujjatlarni takomillashtirish; 
2. Mamlakatdagi va korxonalar daoajasidagi kadrlar salohiyatini oshirish; 
3.Ichki bozorda o‘z faoliyatini olib borayotgan milliy korxonalarni aniq 
axborot bilan ta'minlanishini yaxshilash; 
4. Yashirin iqtisodiyot ulushini kamaytirish va faoliyat yuritayotgan xo‘jalik 
sub'yektlarni legallashtirish;
5.Mamlakatdagi rivojlanish darajasi pastroq bo‘lgan mintaqalarga moliyaviy 
mablag‘lar ajratish; 

---

69 
6. O‘zbekiston Respublikasida Investitsion loyihalarni baholash maqsadida 
investitsion agentliklarni tashkil etish. 
Investitsiyalardan foydalanish samaradorligini oshirish bo‘yicha quyidagi 
chora- tadbirlarni qayd etish mumkin: 
- Aholi bo‘sh pul mablag‘larini investitsion jarayonlarga jalb qilish maqsadida 
qimmatli qog‘ozlar bozorini yanada rivojlantirish, turli qimmatli qog‘ozlarni 
muomalaga chiqarish; 
- Investitsion loyihalarni sifatini oshirish maqsadida doimiy ravishda 
investitsion loyihalar ko‘rgazmasini tashkil qilish. 
- Iqtisodiyotimizda TTXIlardan oqilona va samarali foydalanish bo‘yicha 
quyidagi takliflarni berish mumkin: 
- investitsiyalarning hududiy bir yoqlamalik xususiyatini oldini olish 
maqsadida, viloyatlarni rivojlanganlik darajasi bo‘yicha uch guruhga bo‘lib, sust 
rivojlangan regionlarga investorlar uchun ko‘proq manfaatdorlik, moyillik 
rag‘batlarini yaratish. 
Bugungi kunda eksportni rivojlantirish bu investitsion faoliyatni rag‘batlan-
tirishga yo‘naltirilgan davlatning umumiy iqtisodiy siyosatining ajralmas bir 
qismidir. 
Yuqoridagi muammolarni bartaraf etilishi iqtisodiyot mamlakatimiz 
iqtisodiyotini tubdan tarkibiy o‘zgartirish va diversifikatsiya qilish, qisqa
muddatda mutlaqo yangi, lokomotiv rolini bajaradigan tarmoqlarni barpo etish,
ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash 
dasturlarini amalga oshirish, zamonaviy bozor infratuzilmasini shakllantirish
borasida o‘z vaqtida boshlangan, chuqur o‘ylangan va uzoq istiqbolga mo‘ljal-
langan ishlarni yo‘lga qo‘yish, makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash va natijada 
mamlakat aholisining turmush darajisini ko‘tarilishi va daromadlarini oshishiga 
olib keladi.
Ivestitsiya muhitini yaxshilashda quyidagi chora - tadbirlarni amalga oshirish 
maqsadga muvoqdir: 

---

70 
1.Xorijiy investitsiyalrni jalb qilish va tartibga solishda qonun va me'yoriy 
xujjatlarni takomillashtirish; 
2. Mamlakatdagi va korxonalar daoajasidagi kadrlar salohiyatini oshirish; 
3.Ichki bozorda o‘z faoliyatini olib borayotgan milliy korxonalarni aniq 
axborot bilan ta'minlanishini yaxshilash; 
4. Yashirin iqtisodiyot ulushini kamaytirish va faoliyat yuritayotgan xo‘jalik 
sub'yektlarni legallashtirish;
5. Mamlakatdagi rivojlanish darajasi pastroq bo‘lgan mintaqalarga moliyaviy 
mablag‘lar ajratish; 
6. O‘zbekiston Respublikasida Investitsion loyihalarni baholash maqsadida 
investitsion agentliklarni tashkil etish. 
Investitsiyalardan foydalanish samaradorligini oshirish bo‘yicha quyidagi 
chora - tadbirlarni qayd etish mumkin: 
- Aholi bo‘sh pul mablag‘larini investitsion jarayonlarga jalb qilish maqsadida 
qimmatli qog‘ozlar bozorini yanada rivojlantirish, turli qimmatli qog‘ozlarni 
muomalaga chiqarish; 
- Investitsion loyihalarni sifatini oshirish maqsadida doimiy ravishda 
investitsion loyihalar ko‘rgazmasini tashkil qilish. 
Bugungi kunda eksportni rivojlantirish bu investitsion faoliyatni rag‘batlanti-
rishga yo‘naltirilgan davlatning umumiy iqtisodiy siyosatining ajralmas bir 
qismidir.Yuqoridagi muammolarni bartaraf etilishi iqtisodiyot mamlakatimiz 
iqtisodiyotini tubdan tarkibiy o‘zgartirish va diversifikatsiya qilish, qisqa
muddatda mutlaqo yangi, lokomotiv rolini bajaradigan tarmoqlarni barpo etish,
ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash dastur-
larini amalga oshirish, zamonaviy bozor infratuzilmasini shakllantirish borasida
o‘z vaqtida boshlangan, chuqur o‘ylangan va uzoq istiqbolga mo‘ljallangan
ishlarni yo‘lga qo‘yish, makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash va natijada
mamlakat aholisining turmush darajisini ko‘tarilishi va daromadlarini oshishiga 
olib keladi.

---

71