Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

5.6. Кўп омилли иқтисодий ривожланиш моделида
омиллар тўплами
Кўп омилли иқтисодий ўсиш бир нечта танлаб олинган омиллар таъсири 
натижаси бўлмасдан, кўп омиллар биргаликдаги таъсири натижасидир. 
Маълумки, иқтисодий ўсиш моделларидаги омиллар сонлари чеклангандир. 
Аммо, иқтисодий ўсишнинг эмпирик (амалий) таҳлилларида кўп омилли 
ёндашувлар ҳам учрайди. 
Иқтисодий ўсишнинг кўп омилли концепцияси юқорида кўриб чиқилган 
кўп кўрсаткичли иқтисодий ўсиш тушунчаси билан чамбарчас боғлиқдир. 
Масалан, иқтисодий ўсишнинг асосий кўрсаткичлари жамланган меҳнатнинг 
миқдори ва сифатидир. Бу меҳнат моддий ва маънавий бойлик ва қадриятларда 
жамланган бўлиб, буларни ишлаб чиқариш ва тақсимлашнинг ҳар хил 
шакллари мавжуддир. Демак, иқтисодий ўсишга таъсир килувчи барча 
омилларни эътиборга олиш учун жамланган меҳнатга хос бўлган барча 
шаклдаги кўринишларни мустақил кўриб чиқилиши керак. Бу фақат моддий ва 
маънавий бойликларни яратувчи омилларнигина ҳисобга олиш етарли 
эмаслигини кўрсатади. Моддий ва маънавий бойликларни ва ҳар хил ишлаб 
чиқариш ва тақсимот шаклларини яратишда катнашувчи барча асосий 
омилларни эътиборга олинишини тақозо этади. 
Кўп ўлчамли иқтисодий ўсишни амалда кенг қўлланиладиган битта 
кўрсаткич миллий бойлик билан характерлашимиз мумкин. Чунки, миллий 
бойлик таркибига табиий ресурслар, ишчи кучи, ишлаб чиқариш фондлари, 
илм-фан ва бошқа иқтисодий кўрсаткичлар киради. 
Кўп кўрсаткичли иқтисодий ўсиш таҳлилида иқтисодий фаолиятнинг 
айрим йўналишларини ва маҳсулотларининг айрим хусусиятларини миқдорий 
аниқлаш қўшимча мураккабликлар билан боғлиқ. 
Иқтисодий ўсишнинг асосий элементлари бир-биридан ҳам шаклан, ҳам 
мазмунан фарқ қилади. Бу элементларнинг натурал кўринишлари ҳам, бошқа 
кўринишлари ҳам бир хил бўлмайди. Ҳар хил сифат хусусиятларни 

---

138 
агрегирлашни ҳам турли сифатларни бир вақтда ўлчайдиган ва баҳолайдиган 
ягона, умумий шарт мавжуд бўлгандагина амалга оширилиши мумкин. 
Кўп кўрсаткичли иқтисодий ўсишда статистик маълумотлар билан 
таъминлаш муаммолари юзага келади. Чунки, маънавий бойликлар ва ишлаб 
чиқариш ҳамда истеъмол бўйича кўп ҳолларда кузатувлар олиб борилмайди. 
Айримларини фақат танлаб баҳоланади ва бу эса тўлиқ бўлмаган статистик 
ахборотга эга бўлишга сабаб бўлади. Айрим ҳолларда иқтисодий ўсишнинг 
элементларини ва қоидаларини қисман баҳолашгагина имкон берадиган 
статистик маълумотлар мавжуддир.