Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

 
 
 

---

112 
4.5. Экстенсив иқтисодий ўсишни таҳлил қилиш усуллари 
Экстенсив иқтисодий ўсишни таҳлил қилишда турли усуллардан 
фойдаланилади: эконометрик усуллар, сценарий усули, ИММ, шу жумладан, 
ТАБни ишлаб чиқиш усули. 
Бу тенгламалар системаси ҳар бир тармоқнинг ишлаб чиқарилган оралиқ 
маҳсулоти ва белгиланган ҳажмдаги якуний маҳсулот ишлаб чиқаришни 
таъминлаш учун кетган харажатларни аниқлаш имконини беради. 
Тенгламалар қуйидаги кўринишга эга: 
i
n
in
i
i
i
Y
x
a
x
a
x
a
x





....
2
2
1
1
. 
Ёки умумий кўринишда:




n
j
i
i
j
ij
i
Y
x
a
x
1
,
, 
бу ерда: 
x
i
- берилган тармоқнинг (
i
-) ялпи ишлаб чиқариш ҳажми; 
a
ij
- тўғри харажатлар коэффициентлари, яъни (
j
) тармоқ маҳсулотларини 
ишлаб чиқариш учун (
i
) тармоқ оралиқ маҳсулотларининг харажат меъёрлари; 
Y
i
-берилган (
i
-) тармоқ маҳсулотининг якуний ноишлаб чиқариш 
истеъмоли (талаб). 
Агар 
барча 
тармоқларнинг 
маҳсулотларига 
талаб 
аниқланган 
(прогнозланган) бўлса, ретроспектив таҳлил асосида олинган бевосита 
харажатлар коэффициентлари (технологик коэффициентлар)дан фойдаланиб, 
тармоқларнинг оралиқ маҳсулоти ва мос равишда ялпи маҳсулоти ҳажмини
ҳисоблаш мумкин. Лекин, технологияларнинг ривожланиши (ФТТ) ишлаб 
чиқариладиган маҳсулот бирлигига ёқилғи-энергетика ва материал ресурслар 
харажатини пасайтириши ва прогрессив хомашё ва материалларга, 
жамловчиларга схема ва узелларга ўтишга имкон беришини кўзда тутиб, 
прогноз ҳисоб-китобларда турли вариантлардаги ФТТ прогнози натижаларини 
ҳисобга олиш зарур. 
Асосий қийинчиликлар шундаки, прогнозни шакллантиришнинг асоси 
бўлган молиявий ҳисобот маълумотлари ҳар хил турдаги маҳсулот ишлаб 

---

113 
чиқарувчи хўжалик тармоқлари бўйича тузилади, ТАБ эса «соф» тармоқ 
тамойилига кўра, яъни матрица устунининг ҳар бир қаторида бир турдаги 
маҳсулот бўйича тузилган. «Соф» тармоқ бўйича боғлиқликларни аниқлаш 
жуда муҳим, чунки у ишлаб чиқарувчиларнинг молиявий таъминланганлигини 
ва аниқ турдаги ресурсларнинг такрор ишлаб чиқаришлишини баҳолаш, 
бюджет ва аҳоли учун ресурсни ишлаб чиқаришдан даромадни баҳолаш 
имконини беради.