Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

3.6. Ёпиқ иқтисодиёт ва унинг хусусиятлари 
Ҳар қандай иқтисодий тизимда товарлар ва хизматларни такрор ишлаб 
чиқаришнинг умумий жараёнини ресурслар, товар ва хизматлар, даромадлар 
ҳамда харажатларнинг доиравий оқими модели кўринишида тасаввур қилиш 
мумкин. Бу содда модел макроиқтисодий таҳлил асосини ташкил этади. Фақат 
хусусий мулкка таянган (яъни, давлат иштироки мавжуд бўлмаган) ёпиқ 
иқтисодиётда бундай доиравий оқим фирмалар ва уй хўжаликлари ўртасида 
амалга оширилади (2-расм). 
Ресурслар ҳамда товарлар ва хизматлар оқими жами таклифни, 
даромадлар ва харажатлар оқими жами талабни кўрсатади. Давлат иштироки 
мавжуд бўлмаган ёпиқ иқтисодиётда ялпи талаб ва ялпи таклифнинг ўзаро тенг 
бўлиши эса фирмалар ялпи сотуви ёки ялпи ишлаб чиқариш ҳажмининг уй 
хўжаликлари ялпи даромадлари, ёки ялпи даромадларига тенг бўлиши шаклида 
намоён бўлади. 

---

90 
2-расм. Соф бозор иқтисодиёти шароитида “ресурслар-маҳсулотлар” ва 
“даромадлар-харажатлар”нинг доиравий айланиши модели 
Бу кўрсаткичлар ўртасидаги тенгликнинг бузилиши ишлаб чиқаришнинг 
пасайиши, инфляция ва ишсизлик даражаларининг кўтарилиб кетишига сабаб 
бўлади. Давлат аралашуви мавжуд бўлган иқтисодиётда бу модел анча 
мураккаб кўриниш олади. 
Қисқа муддатли даврда бюджет-солиқ сиёсати давлат харажатлари, солиқ 
ва баланслашган бюджет мультипликаторлари самараси таъсири остида бўлади. 
)
(
)
(
mg
C
Y
Y
C
Eq
E
G












Давлат харажатларининг Δ
G
 
миқдорга ўсиши режалаштирилган 
харажатларнинг Δ
E
миқдорда ўсишига ва умумий харажатларнинг эгри чизиқ 
бўйича юқорига сурилишига олиб келади. Бу вазиятда ялпи ишлаб чиқариш 
ҳажми (Δ
Y
) миқдорида ўсади. 
Харажатлардаги озроқ ўзгариш даромадлардаги ундан анча катта бўлган 
ўзгаришни келтириб чиқаради ва 
b
E
Y




1
1
ΔY/ ΔE=1/(1-b) бўлади (3-расм).
Пул даромадлари (иш ҳақи, 
рента, фоиз, фойда)