Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

3.5. Очиқ ишлаб чиқариш жараёни модели 
Инсон омили билимлардан фарқли ўлароқ, ишлаб чиқаришда қатнашса, у 
бир вақтнинг ўзида билимларни ишлаб чиқаришда иштирок этолмайди. 
Билимлар А
t
иш кучи (1-
fkk
)
lt
томонидан товар ишлаб чиқаришда қўлланилади. 
Инсон омилининг бир бўлаги капитал, иш кучи ва билимлар билан биргаликда 
t
даврда янги билимлар ишлаб чиқариш учун қўлланилади. Ўзбекистон учун 

---

88 
очиқ иқтисодиёт айнияти шаклида ёзилади 
t
даврда даромаднинг 
SY
қисми 
жамғарилади, демак (1-
S
)
Y
t
қисми истеъмол қилинади. Яъни,
Y
t
=
C
t
+
I
t
+
G
t
+
NX
t
Y
t
=(1-
s
)
Y
t
+
I
t
+
G
t
+
NX
t
. 
Соддалаштириш мақсадида 
G
t
моделдан олиб ташланди. 
IrAK
t
=
sYrNX
t
=
sY
t
-
eY
t
=(
s
-
e
)
Y
t
.

К
t
=
k
t

- 
t
даврда капиталнинг жамғарилиши. Охирги тенглик 
инвестицияларнинг ўзгариши инсон ва физик капитал ҳамда жамғарма ташқи 
савдога боғлиқлигини кўрсатади. 
NX
моделдан четлаштирилмади, чунки 
Ўзбекистон ташқи савдоси ташқи билимларни республикага олиб кириш 
манбаи ва у билимларни тўплаш, кўпайтириш ва инсон капиталини 
кенгайтириш омилидир. Узоқ муддатда соф капитал оқими миллий 
даромаднинг бир бўлаги деб қаралади. Осонлаштириш учун моделда физик (
k
) 
ва инсон (
h
) капиталининг амортизацияси, эскириши нолга тенг деб қабул 
қиламиз.
Фундаментал янги иқтисодий ўсиш назариясига таянган ҳолда 
Ўзбекистон учун билимларга асосланган ўсиш модели қуйидагича ёзилади:
Y
t
=
F
(
K
t
,
L
, билимлар). Бу ерда 
K
ва 
L
– билимнинг ўз навбатида капитал, иш кучи 
ва билимлар миқдорини ифодалайди. Модел классик моделдан қуйидаги 
жиҳатлари балан ажралиб туради. 
1. Конкрет ифода билан билимлар яратилган бўлиши мумкин ёки 0 га 
тенг.
2. Билимлардан бошқалар фойдаланишини чеклай олмаслик.
3. Билимлардан бошқалар фойдаланганда камайиб қолмайди, чунки у 
ижтимоий товар.
Билимларнинг фойдаланиш жараёнида камайиб қолмаслик ҳислати, 
унинг самарадорлик даражаси ўсиб бориши тенденциясини англатади, демак, 
мамлакатнинг иқтисодий ўсиш суръати чекланмаган. Аммо, ҳақиқатда 
билимларни барпо қилиш имконияти чекланган. Қуйидаги тахминларни 
моделда қабул қиламиз. 

---

89 
Моделда 
K
ва 
L
мумкин бўлган мамлакатдаги капитал ва иш кучи 
миқдори. 
C
– ишчилар сонини англатади, улар билимларни яратмайди, балки 
қўллайди.
A
– инсон капиталини инсонларнинг маҳорати ва қобилияти, улар 
иқтисодиётда янги билимларни яратади.
Иқтисодиёт иккита сектордан: товар ва хизматлар ишлаб чиқариш ва 
билимлар ишлаб чиқариш секторларидан иборат.
Агар 
fkk
капиталнинг билимларни ишлаб чиқаришга кетган қисми (1-
fkk
)
k
– товар ва хизматларни ишлаб чиқаришга кетган қисми бўлса, иш кучи (
L
) 
ва (
N
) билимлар учун худди шундай қисмларни қўллаш мумкин.