|
s
Gc
;
)
s
cr
G
w
, Р.Харрод, амалиётда амалдаги ўсиш суръати
доимо кафолатланганидан катта ёки кичик бўлади деб таъкидлади.
Агар амалдаги ўсиш суръати кафолатланадиганидан ошса, унда нисбий
доимийлик туфайли
s
шунга мос равишда тез ошмайди.
66
Бошқача айтганда, агар
w
G
G
бўлса, унда
const
s
,
cr
c
.
Бундан Р.Харрод шундай хулосага келадики, ишлаб чиқарувчилар
амалдаги капитал талабликни жуда ҳам рост деб баҳолаб, товар-моддий
захираларини оширишга ҳаракат қиладилар. Бу эса амалдаги ўсиш суръатини
кафолатланганлигидан янада ошишига олиб келади.
Агар
w
G
G
бўлса, унда
const
s
.
cr
c
.
Бунга асосан ишлаб чиқарувчилар
мавжуд хомашё, материал ва ускуналар захираси ортиқчалиги ҳақида қарорга
келиб, харидни қисқартирадилар. Бу билан улар амалдаги ўсиш суръатини
кафолатланганга нисбатан янада оширади.
Шундай қилиб, амалдаги ўсиш суръати мувозанатлигига мослашиш
ўрнида амалиётда тескари тенденция мавжуд, яъни ишлаб чиқаришнинг
динамик мувозанат чизиғидан кўтарилиши ёки пасайиши юз беради. Бу
Р.Харродга бозор иқтисодиётига ички динамик барқарорлик хос эканлиги
ҳақида қарор қилишга асос бўлди. Бундай хулоса натижада иқтисодий
адабиётда “Харрод парадокси” номини олди. У иқтисодий коньюнктуранинг
қисқа муддатли даврий тебранишларини ифодалайди. Нисбатан узоқроқ
тебранишларнинг интерпретацияси учун Р.Харрод (3) тенгламани киритди –
ҳақиқий ўсиш суръати тенгламаси.
3. Ҳақиқий ўсиш суръати тенгламаси Р.Харрод моделида қуйидаги
кўринишга эга:
cr
G
n
ёки
s
,
бу ерда:
n
G
– (
natural
- табиий) ресурслардан тўлиқ фойдаланиш шароитида
иқтисодиёт ҳарактининг максимал даражада мумкин бўлган суръати.
Бундай ўсиш суръатини таъминлаб туриш учун иқтисодиётда
жамғармалар етмаслиги мумкин, шунинг учун ҳақиқий ўсиш суръатининг
тенгламасида чап ва ўнг томонлар ўртасидаги тенглик йўқлиги кўзда тутилади.
67
Ҳосил қилинган тенгламалар Р.Харродга 3 та миқдор ўртасидаги
муносабатни кўриб чиқиш имконини берди: ҳақиқий (
G
), кафолатланган
n
G
ва амалдаги (
G
) ўсиш суръати.
1.
n
w
G
G
деб фараз қиламиз. Бунда, ҳақиқий ўсиш суръати берилган
ресурсларда мумкин бўлгани учун, амалдаги суръат ҳақиқийсидан паст бўлади,
демак, кафолатланган ўсиш суръатидан ҳам албатта паст бўлади. Унда
капиталга бўлган талабнинг прогнозланган коэффициенти амалдагисидан паст
бўлиб (
c
cr
) юқорида кўрсатиб ўтилганидек узоқ депрессияга (тушкунликка)
сабаб бўлади. Тушунарлироқ қилиб айтадиган бўлсак, ортиқча кучланиш
(иқтисодиётнинг қизиб кетиши) узоқ муддатли тушкунликка олиб келади,
бунга мисол қилиб нафақат бозор иқтисодиётини, балки ижтимоий амалиётни
келтириш мумкин.
2.
Агар
n
w
G
G
бўлса, унда иқтисодиёт ривожланишининг 2 сценарийси
бўлиши мумкин. Биринчиси (
n
w
G
G
) юқорида кўриб чиқилган бўлиб, узоқ
депрессияга олиб келади, иккинчиси (
n
w
G
G
дан
c
cr
келиб чиққани учун) узоқ
“бум” даври билан характерланиши мумкин.
Шундай қилиб, Р.Харрод иқтисодий динамикадаги икки муаммога
эътиборни қаратди:
1.
w
G
ва
n
G
ўртасидаги фарқланиш.
2.
G
нинг
n
G
дан узоқлашиши бунда биринчи муаммо - ишчи кучининг
вақтинчалик ортиқчалиги, иккичи муаммо эса – вақтинчалик доимий
етишмовчилиги эканлигини кўрсатилади.
Кейин у қуйидаги саволни қўяди: бозор иқтисодиётида кафолатланган
n
G
ва ҳақиқий
n
G
ўсиш суръатларини автоматик тенглаштирадиган кучлар борми?
Бу саволга жавоб бериб Р.Харрод иқтисодий ўсишнинг асосий параметри –
одамлар хоҳишига боғлиқ бўлган жамғармалар эканлигини кўрсатиб ўтган,
шунинг учун бу саволни таҳлили жамғармалар динамикаси таҳлили билан
боғлиқ. Жамғармаларга салбий муносабатда бўлиб, уларни депрессияни
рағбатлантирувчи куч деб ҳисоблаган Дж.Кейнсдан фарқли равишда Р.Харрод
68
жамғармаларни ижобий ва фойдали деб ҳисоблаган. Бироқ, шу билан бирга у
қуйидаги саволни берган: бозор иқтисодиётида мувозанатлашган ўсиш
талабларига жавоб берадиган жамғармалар ҳажмини рағбатлантирувчи
инструментлар мавжудми? Р.Харрод унга инкор жавобини бериб, Дж.Кейнс
каби иқтисодиётга давлат аралашувини зарурлигини асослаган.
Р.Харрод дастури икки гуруҳ тадбирларини ўз ичига олган:
1) “Амалдаги ўсиш суръатини кафолатланганидан қочиши” га қарши
қисқа муддатли антициклик сиёсат таклиф этилган.
2) Такрорланадиган ишсизлик ва узоқ депрессияга қарши фоиз меъёрини
пасайтириш сиёсатидан фойдаланишни таклиф этган (деярли унинг нол бўлган
нуқтасигача). Бу жамғармага инвестицион талабнинг кенгайишига олиб келади,
демак, миллий даромадда жамғармалар улушининг қандайдир қисқаришига
ҳам.
Сиёсатнинг мақсади Р.Харрод фикрича
cr
G
d
s
cr
G
n
w
бўладиган фоиз ставкасининг прогрессив пасайишига эришиш керак.
Бу ифодани Р.Харрод тўлиқ бандлик маромидаги барқарор ўсиш
формуласи сифатида белгилади. У иқтисодий тизимнинг динамик
ривожланишига кафолатланган ва ҳақиқий ўсиш суръатининг тўлиқ бандлик
шароитда тенг бўлгани ҳолатида эришилишини кўрсатади.
Шундай қилиб, таҳлил жараёнида Р.Харрод, Е.Домар билан ўхшаш
натижаларга эришди. Одатда уларнинг модели ягона Харрод-Домар моделига
бирлаштирилади. Унинг мазмуни қуйидагича, ишлаб чиқаришнинг берилган
техник шароитларида иқтисодий ўсиш жамғармага чегаравий мойиллик
миқдорига боғлиқ бўлади, иқтисодий тизимдаги динамик мувозанат ўз
табиатига кўра беқарор ва уни тўлиқ бандлик шароитида таъминлаб туриш
учун эса давлатнинг фаол ва мақсадли тадбирлари талаб этилади.
69
Do'stlaringiz bilan baham: |
