Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

Q
ни, умумий капитал қўйилмаларини (
I
) 
уларнинг ўртача унумдорлигига 

кўпайтмаси орқали аниқлаш мумкин: 



I
Q
. 
Инвестицияларнинг 
ишлаб 
чиқариш 
ривожланишига 
таъсирини 
характерловчи 

белгиси капитал қайтими номини олди (ишчи кучи 
бандлигининг ошиши, фан-техника тараққиёти, ишлаб чиқаришни ташкил 
этишни мукаммаллаштириш ва ҳ.к.). Бунда, агар 1 млрд. сўмлик маҳсулот 
ишлаб чиқариш учун 4 млрд. сўм капитал керак бўлса, унда 

унинг 1/4 
қисмини, ёки 25 % ини ҳосил қилади . Демак, 
I
Q



бўлиб, бир-бирлик 
инвестиция яратган янги маҳсулот миқдорини ифодалайди. 
2. Талаб тенгламаси қўшимча қувватларини банд қилиш учун талаб 
қанчагача ўсиши кераклигини кўрсатади. Мультипликатор назариясига кўра, 
жамғармага ихтиёрий чегаравий мойиллик 

. Миллий даромад ўсиши - 
Y

қўшимча инвестициялар -
 
I

нинг мультипликатор таъсирининг натижаси 
ҳисоби. 

---

61 

1
I
Y



, 
бу ерда: 

1
 
- мультипликатор. 
Агар 




I
Q
таклиф тенгламасини 
I
Y



талаб тенгламаси билан 
солиштирсак, унда таклиф тенгламасида умумий инвестициялар иштирок 
этишини сезамиз, қачонки талаб тенгламасида фақатгина олдинги даврга 
нисбатан инвестицияларнинг ўсиши иштирок этади. Бунинг сабаби шундаки, 
ишлаб чиқаришнинг ўсиши 
Q

умумий капиталнинг унумдорлиги билан 
таъминланади, даромаднинг ўсиши 
Y

эса - фақатгина қўшимча капитал 
қўйилмаларининг мультипликатор таъсири билан таъминланади. 
3. Даромадлар ва ишлаб чиқариш қувватлари ўсиши суръатларининг 
мувозанат тенгламасига 


I
I


1
бўлганда эришилади. 
Бу тенглама ечими орқали қуйидаги натижага эга бўламиз. 



I
I
Тенгламанинг чап қисмида инвестицияларнинг йиллик ўсиш суръати 
туради, у ишлаб чиқариш қувватларининг ўсиши ёрдамида тўлиқ бандликни 
таъминлаш учун 

йиллик суръат билан ўсиши лозим. 
Шундай қилиб, Домар модели инвестициялар доимий ўсиши лозим 
бўлган суръатни аниқлаш имконини беради. Бу суръат миллий даромадда 
жамғармалар улуши ва инвестицияларни ўрта самарадорлиги билан тўғри 
боғланган. Масалан, агар жамғариш мойиллик 
%
20


тенг бўлса, капитални 
унумдорлиги эса 
%
33


, капитални баланслашган ўсиш меёри 6,6% ташкил 
этиш керак.
066
,
0
33
,
0
2
,
0




I
I
ёки
%
6
,
6
.
Бундан иқтисодий сиёсат учун муҳим хулоса келиб чиқади: фақатгина 
капиталнинг доимий ўсаётган аккумуляциясига жамият масштабида ялпи талаб 
ва 
ялпи 
таклиф 
ўртасидаги 
динамик 
мувозанатни 
таъминлайди. 

---

62 
Инвестицияларнинг мувозанатли ўсишини таъминлаб туриш учун давлат 
миллий даромаддаги жамғармалар улушига ёки техник тараққиёт суръатларига 
таъсир кўрсатиши мумкин.