Ùshmùeyshlik

©2-SABAQ. EKI HÁM ÚSH ÓLSHEMLI KOMPYUTER GRAFIKASÍ TÚRLERI
Jaratiw usihna qarata kompyuter grafikasi eki toparga bólinedi: 1) 2D (inglis tilinde two dimension — eki ólshemli sóz birikpesinen ahngan). 2) 3D (inglis tilinde three dimension — úsh ólshemli sóz birikpesinen ahngan). Eki ólshemli grafika jalpaq hám tegis betlerde jaratilgan súwretleniwler bohp, olarga misal sipatinda printerde qagazga basip shiganlgan fotosúwret,
xudojnik tärepinen xolstta (arnawli gezlemede) sizilgan shwretlerdi keltiriw mümkin. Eki olshemli graft kan in türleri menen tomende här tärepleme tanisamiz.
Üsh olshemli grafika järdeminde kölemge iye deneler süwretlenedi. Bui denenih kehislikte iyelegen orm mayda kublar menen tohqtinladi. Eger bul kublar jetkilikli därejede kishi bolsa, insan kozi olardi bayqamaydi ham kublar tutas bir dene sipatinda köz aldimizda säwlelenedi.
Biraq, häzirgi waqitta basqasha jol tutiladi. Denenih ozi ernes, al omh shegarasin qurawshi bet qäliplestiriledi. Nätiyjede kozlerimiz aldinda denenih özi körinis beredi.
Bunda dene beti mayda üshmüeysh- likler menen qaplap shigiladi. Eger bul ushmueshlikler jetkilikli kishi bolsa, köz bul hshmheyshliklerden ibarat tordi bayqamaydi ham dene bir phtin halda qäliplesedi.
Tor kozge taslanbawi ushin dene beti boyap shigiladi. Jaqtihq derekleri dene betin jaqtilandinwin ham denenih sayasin inabatqa alsaq, hsh olshemli denenih betin boyaw hlken kölemdegi esap-sanaqlardi onnlawga ahp keliwi belgili boladi.

Üsh ölshemli grafikadan eki ölshemli grafikada da, äsirese, animaciyada keh paydalaniladi.
Üsh olshemli grafikadan animaciya, kompyuter oyinlan ham virtual (qiyahy) bolmis jaratiwda keh paydalaniladi. Virtual bolmis, tiykarman arnawli bas kiyim — shlemlerde süwretlenedi. Bunda här bir köz ushin oz aldina süwretleniw jaratiladi. Olar birgelikte süwretleniwdi üsh Ölshemde köriw imkanin jaratadi.
Eki ólshemli kompyuter grafikasi tómendegi túrlerge bólinedi:

1. 
   rastrli grafika; 2) vektorli grafika; 3) fraktallar grafikasi.
   

Rastr sózi informatikaga televideniyeden kirip kelgen bohp, latín tilindegi rastrum — jaba, gúnde sózinen alingan. Monitor ekraninda súwretleniw televizor ekranindagi siyaqh jaratiladi. Házirgi payitta ekrandagi súwretleniw de sanli kóriniste jaratiladi: súwretleniw qatarlar hám baganalarga bólinedi, súwretleniwdiñ mayda bólekleri — piksellerden ibarat boladi.
Rastrli súwretleniwler skanerler, sanli fotoapparatlar, somñ ishinde telefonniñ fotokameralannda jaratiladi. Kompyuter ekranmdagi súwretleniwden nusqa alinganda da rastrh súwretleniw payda boladi. Printerlerde basip shiganlatugin súwretleniwler de rastrlar arqali jaratiladi.
Rastrli súwrettiñ ólshemi degende ondagi baganalar hám qatarlar sam túsiniledi. Máselen, 3200x2400 ólshemli súwretleniwde 7 million 680 miñ daña, 1920x1080 ólshemlisinde 2 million 73 miñ 600 piksel bar.
Rastrlar tigizligi degende uzinliq birligine sáykes keletugin pikseller sam túsiniledi hám dpi (dots per inch — bir dyuymdegi noqatlar) da ólshenedi. Máselen, 3200x2400 ólshemli súwretleniwdi 300 dpi tigizliqta basip shiganw ushin 11x8 dyuym² yamasa 27x20 cm² ólshemli qagaz kerek boladi.
Rastrh grafikaniñ abzalhqlari: hár qanday súwretleniwdi saqlay aliwi, súwretleniwdiñ sapali boliwi, derlik bárshe qurilmalar onin menen isley aliwi bohp tabiladi. Kemshilikleri oni saqlaw ushin úlken kólemdegi yad kerekligi, masshtab úlkeytilgende súwretleniw sapasiniñ pásenlewi, geypara ámellerdi orinlaw kóp esap-sanaqlardi talap etiwi esaplanadi. Usigan qaramastan, rastrh grafika kompyuter grafikasiniñ bárshe salalarinda keñ qollaniladi.
Ápiwayi gana 500x500 ólshemli kvadratti saqlaw ushin 250 miñ piksel hám 0,25—1 MB yad kerek boladi. Biraq, biz bul kvadratti Paskal programmalastinw tilinde Rectangle(0,0,500,500) buyngi arqah añsat gana jarata alamiz hám bunda bizge ban-jogi 22 bayt gana kerek boldi.
Súwretleniwlerdi ápiwayi grafikahq figuralar járdeminde jaratiw vektor grafikasiniñ tiykann quraydi. Vektor grafikasinda súwretleniw ápiwayi figuralardin jämlemesi korinisinde anlatiladi, saqlanadi häm süwretlenedi. Nätiyjede süwretleniwlerdi jaratiw, qayta islew, saqlaw häm süwretlew ansatlasadi. Olardi saqlawga kishi onn talap etiledi, süwretleniwdin masshtabi ülkeytilgende omn sapasi jamanlaspaydi. Biraq, vektor grafikasi järdeminde fotosüwretlerdi saqlawdih ilaji joq.
Vektor grafikasinan sizilmalar, animaciyalar jaratiwda ken payda- lamladi. Operaciyahq sistemadagi shriftler vektor grafikasi tiykarmda jaratilgan häm olardih joqan sapasi bärshe tärepinen tän ahngan.
Fraktal sozi latinsha fractus tan ahngan bolip, maydalangan, bolip shigilgan degen maganam bildiredi. Fraktallar dep ozine uqsas bölimlerden ibarat bolgan geometriyahq figuralarga aytiladi.


Fraktal atamasi ilimge 1975-jili kirgizilgen. Qisqa waqit ishinde ol jüdä kennen tarqahp ketti. Fraktallar äpiwayi matematikahq formulalar järdeminde äjayip süwretleniwler jaratiw imkaniyatin beredi. Olar järdeminde terekler, togaylar, bultlar, mäwijlenip turgan tehiz, jalin häm tütin, agip atirgan suyiqhq siyaqh süwretleniwlerdi jaratiw mümkin. Fraktallardan virtual bolmis, animaciya, kompyuter oyinlan häm matematikahq modellestiriwde keü paydalamladi.
Ä YADTA SAQLAN!
Rastrh grafika keü tarqalgan grafika bolip tabiladi.
Ji SORAW HÄM TAPSiRMALAR

1. 
   Eki ölshemli kompyuter grafikasi türlerin, olardin abzalhqlarin aytip beriü.
   
2. 
   Rastrh grafika olshemi degen ne häm om saqlaw ushin qansha yad kerek boladi?
   
3. 
   Fraktallar haqqinda nelerdi bilesiz?
   
4. 
   Úsh ólshemli grafika haqqinda nelerdi bilesiz?
   
5. 
   Kvadrat sizin Om togiz kvadratqa ajiratiñ. Múyeshlerdegi tórt kvadratti alip qalip, qalganlarm óshirip taslah. Qalgan kvadratlardi da usi usilda qayta isleñ.
   

Ää ÚYGE TAPSÍRMA
Sabaq temasi boyinsha 6 test dúziñ.
□Г 3-SABAQ. PHOTOSHOP - RASTRLÍ GRAFIKALÍQ Êÿj REDAKTORÍNDAISLEW TI YKARLARÍ.
PHOTOSHOP INTERFEYSI
Rastrh grafikani, máselen fotosúwretlerdi, redaktorlaw kóp ushirastugin ámel. Fotosúwretlerdi ahw paytinda jol qoyilgan qáteliklerdi dúzetiw, ámeldegi fotosúwretlerden jaúasm montajlaw, fotosúwretlerdegi artiqsha nárselerdi ahp taslaw, fotosúwretlerdiñ mashqalah onnlann basqa bólimi menen almastinw múmkin. Fotosúwretke jilwa beriw, fotosúwretke hár túrli filtrlerdi qollanip olardi jaña kóriniske ótkeriw, fotosúwretlerge tekst qosiw, fotosúwretlerdi basqa betlerge, máselen gúzeniñ betine ótkeriw ushin formam ózgertiw bul ámellerden geyparalan gana esaplanadi.
Fotograflardiñ isin jeñillestiriw ushin bir qatar programmalar islep shigilgan. OlardiD arasinda en keñ tamlgani Adobe kompaniyasi tárepinen islep shigilgan hám qollap-quwatlanatugin PhotoShop programmasi bohp tabiladi. Omñ dáslepki versiyasi 1990-jih jaratilgan bohp, házirgi paytqa shekem jigirmaga jaqin versiyalan satiwga shiganlgan.
Olardan dáslepki jetewi Adobe PhotoShop 1, 2, 7 atamasi menen
satiwga shiganlgan. 2007-jildan baslap Adobe PhotoShop CS 1, 2, 7 versiyalan islep shigilgan. 2013-jildan baslap jaña versiyalar Adope Pho­toShop CC dep atala basladi. Olardiñ versiya nomerleri sipatinda islep shigilgan jillan qoyila basladi. Házirgi payitta bul programmamñ en jaña versiyasi Adope PhotoShop CC 2018 esaplanadi.
Bul programmalardan dáslepkileri tiykannan jeke halda islegen bolsa, ekinshi toparmda Adobe kompaniyasimñ basqa ónimleri menen birge islew, olar menen maghwmat almasiw imkaniyatlan payda boldi. Al, aqirgi toparga tiyislilerinde internette saqlangan súwretleniwlerdi bir waqitta hár türli operaciyaliq sistemalarda isleytugin här türli kompyuterler, planshetler häm telefonlardan bir payitta paydalangan halda qayta islew imkaniyatlan jaratildi.
PhotoShop järdeminde tömendegi ämellerdi orinlaw mümkin.
Fotosüwrettih shetki bölimlerin häm ondagi kereksiz obyektlerdi ahp taslaw, süwret ölshemin häm ondagi pikseller tigizhgin ozgertiw, süwrettiri saqlaw formatin ozgertiw, süwretti yaki omn bir bölimin basqa tegislik yaki bette körinetugin etip transformaciyalaw, fotosüwretti ahw paytinda jol qoyilgan kemshiliklerdi saplastinw, mäselen, om ahw paytinda köp uslap qahngan, aq rennin balansinin özgerip ketiwi, ayqinhq yaki kontrastliliqtni köbeyip ketiwi yaki kemeyip ketiwinin aqibetinde jüzege kelgen kemshiliklerdi saplastinw häm jäne köplegen ämellerdi ormlawdi PhotoShop järdeminde ansat ämelge asinw mümkin.
PhotoShoptiü üskeneler panelinde 70 ten artiq üskene bar ekenliginiü özi de omü imkaniyatlan qanday därejede keüliginen derek berip tunpti. Bunnan basqa, PhotoShopta onlagan palitralar bohp, olar programmada islewdi jenillestiriw menen birge, omn imkaniyatlarm jäne de keneytedi. PhotoShoptiü filtrleri järdeminde süwrettiü özin yaki omü bir bölimin pütkilley qayta islep shigiw mümkin. Nätiyjede fotosüwretke qollanilgan effektler omn tamp bölmas därejede özgeriwine ahp keledi. Bunday effektlerden PhotoShopqa onlagani jaylastinlgan.
Reüler korrekciyasi, aq-qara süwretleige reü beriw, kerisinshe reüh süwretlerdi aq-qaraga ötkeriw, fotosüwretlerdi baspaxanadagi yaki üydegi fotoprinter järdeminde basip shiganwga tayarlaw, fotosüwretlerde közlerdin qizil renge ötip qaliwin tuwnlaw siyaqh ämeller PhotoShopta ansat onnlanadi.
PhotoShop tiykannan, tayar fotosüwretlerdi qayta islew ushin molsherlengen bohwina qaramastan, onda ömirde häm täbiyatta üshraspaytugin jana fantastikahq süwretlerdi jaratiwdin da ken imkaniyatlan bar. Jana süwretleniw jaratiw ämeli tayar fotosüwretler tiykannda janasin jaratiw paytinda da kerek boladi. Bunda här türli süwretlerdiü bölekleri janadan jaratilgan süwretke jaylastinp shigiladi.
PhotoShop programmasimn interfeysi tömendegi bölimlerden ibarat: 1) bas tema qatan häm tiykargi menyu; 2) parametrler paneli; 3) üskeneler paneli; 4) palitralar oblasti; 6) jumis oblasti; 7) halat qatan.


Tiykargi menyudin tömendegi bölimleri bar.

1. 
   Файл (Fayl) — süwretleniwler saqlanatugin fayllar üstinde ämeller;
   
2. 
   Редактирование (Redaktorlaw) — süwretleniwlerdi redaktorlaw ämelleri;
   
3. 
   Изображение (Süwretleniw) — süwretleniwdiü uliwma parametrlerin ozgertiw; 4) Слои (Qatlam) — süwretleniwdiü qatlamlan menen islew;
   

5) Шрифты (Shrift) — shriftler menen islew; 6) Выделение (Ajiratiw) — süwretleniw bölegin ajiratiw häm ajiratpalar menen islew; 7) Фильтр (Filtr) — süwretleniwdi pütkilley yaki azlap ozgertiw ushin xizmet etetugin arnawli effektlerdi qollaniw ushin isletiledi; 8) 3D (Üsh olshemli) — üsh olshemli obyektler menen islew; 9) Просмотр (Koriw) — qosimshanin sirtqi korinisi häm ondagi basqanw obyektlerin korsetiw ushin xizmet etedi; 10) Окно (Ayna) — qosimsha aynalann, birinshi näwbette, qosimsha palitralardi basqanw ushin xizmet etedi; 11) Справка (Maghwmat) — här türli järdemlerdi shaqinw ushin qollaniladi.
Üskeneler panelinde paydalamwshi tärepinen süwretleniwler menen islewde kerek bolatugin üskeneler jaylasqan. Üskeneler sam kop bolganligi sebepli bir tüyme astinda ädette bir neshe üskeneler jaylasqan boladi. Bui
üskenelerge klaviaturada birdey härip säykes etip qoyilgan. Bui häripti izbe- iz bir neshe märte basip, kerekli üskeneni taülap aliw mümkin. Üskenelerge latin älipbesinin bas häripleri säykes qoyilgan. Olardi shaqinw ushin klaviatura tüymesi Shift tüymesi menen birgelikte basiladi. Al, bul klaviatura tüymesi tosattan basilip ketiwi häm üskenenin iske tüsiwinin aldin aladi.
Parametrler panelinde taülangan üskeneniü agimdagi parametrleri körsetiledi. Zarürlilik tuwilganda bul jerde üskenenin parametrlerin ozgertiw mümkin.
Palitralar oblasti PhotoShoptin qosimsha imkaniyatlannan paydalamwda jüdä qolayli boladi. Zarür bolganda bul jerde palitra shaqinladi. Kerek bolmagan payitta palitralar alip qoyiladi häm süwretleniw menen islew ushin köbirek orm ashiladi. Palitralar da üskeneler siyaqh bir neshewi birlestirilgen. Olardan kereklisin ashiw ushin palitra aynasimn säykes tomi ashiladi.
YADTA SAQLAN!
PhotoShop interfeysi qurämah korinse de, jüdä qolayli.
Ji SORAW HÄM TAPSiRMALAR

1. 
   PhotoShoptin tariyxi haqqinda soylep berin.
   
2. 
   PhotoShoptih imkaniyatlann aytip beriii.
   
3. 
   PhotoShop interfeysi nelerden ibarat?
   
4. 
   PhotoShop tiykargi menyuinih qanday bolimleri bar?
   
5. 
   Tiykargi menyudin Редактирование (Redaktorlaw) häm Окно (Ayna) bölimindegi bäntler menen tanisip shigin.
   

ÜYGE TAPSiRMA
PhotoShoptin palitralar oblastina här türli palitralar shiganwdi mashq etin.
4-SABAQ. PHOTOSHOPTÍÑ ÜSKENELER
PAN ELI HÁM PALITRALAR!
PhotoShoptin üskeneler panelinde 23 dana tüyme bolip, olar däslep bir bagana kórinisinde jaylasqan boladi. Paneldin bas tema qatannda jaylasqan qosaq úshmúeyshlik kórinisindegi tüymeni basip, üskenelerdi eki bagana kórinisinde jaylastinp shigiw mümkin. Janadan payda bolgan qosaq üshmüeyshliklerdi jäne bir märte basip, üskeneler panelin äwelgi halatina qaytanw mümkin.

	Г"1	Прямоугольная область	М		1	Перемещение	V
	/“А	Овальная область	М	м		Быстрое выделение	W
	—	Горизонтальная строка