Ùshmùeyshlik

6-SABAQ. PHOTOSHOPTA SÚWRETLENIWDIÑ FvJ GEOMETRIYALÍQ FIGURA KÓRINISINDEGI
BÓLIMIN AJÍRATÍP ALÍW
Word tekst prosessonnda tekst bólegin ajiratip ahwdi eske alayiq. Tekst hárip hám basqa belgilerdiú izbe-izligi bolgam sebepli, omú bólegin ajiratiw ushin bólektin birinshi hám aqirgi belgilerin tañlaw jetkilikli edi.
Vektorh súwretleniwde de omú bir bólimin ajiratip ahw onshelli qiyin emes. Vektorh súwretleniwde, máselen Wordta jaratilgan sizillmada, bir neshe obyekt gana bolganhgi sebepli, olardan kereklilerin izbe-iz taúlap shigiw múmkin.
Rastrli súwretleniwde oniñ bólegin ajiratip aliw onshelli añsat is emes. Onda bir neshe millionga shekem pikseller bar hám olardi birme-bir tañlap shigiwdin ilaji joq.
Sol sebepli rastrli súwretleniwlerde olardiñ bir bólegin ajiratip ahw ushin bul bólek (oblast) tiñ shegaralarm ajiratip aliw kerek boladi. Bul ámel ádewir qiyin bolip, oni onnlaw aytarliqtay sheberlikti talap etedi. Bul ámeldi añsatlastinw ushin PhotoShopta bir qatar úskeneler islep shigilgan. Sonday-aq, tiykargi menyudiñ altinshi bólimin (Выделение — ajiratiw) de súwretleniw bólegin ajiratiw ushin qollamlatugin buynqlar jiynalgan.
Súwretleniwdi toliq ajiratip aliw. Oni ofis qosimshalanndagi siyaqli Ctrl+A (All - bárshesi sózinen ahngan) qostúyme járdeminde shaqinw múmkin. Bul ámeldi jane tiykargi menyudiñ Выделение (Ajiratiw) bóliminiñ birinshi bánt Все (Bárshesi) ni tañlaw menen de ámelge asinw múmkin. Súwretleniwdiñ ajiratilgan bólimi shegarasinda háreketlenip atirgan úzin siziq payda boladi.
Ajiratiwdi biykarlaw ushin Ctrl+D (Delete - alip taslaw) qostúymesinen paydalamw yaki tiykargi menyudiñ Выделение (Ajiratiw) bóliminiñ ekinshi bántindegi Отменить выделение (Ajiratiwdi biykarlaw) buyngin tañlaw múmkin.
Ajiratiw úskeneleri úskeneler panelinde birinshi bohp jaylasqan. Omñ ústinde tishqanniñ oñ túymesin bassaq, bul túymege sáykes kelgen tórt úskene dizimi ekranga shigadi. Olar tómendegi úskeneler bohp tabiladi.
■ l'j Инструмент "Прямоугольная область” M
Q Инструмент "Овальная область" М
Инструмент "Область(горизонтальная строка)"
J Инструмент "Область (вертикальная строка)¹'
Tuwri tórtmúyeshlik oblast úskenesi - tuwri tórtmúyeshlik kórinisindegi oblastti ajiratiw ushin qollamladi.
Ellips tárizli oblast — ellips kórinisindegi oblastti ajiratadi.
Gorizontal qatar - piksellerdiñ gorizontal qatann ajiratiw ushin xizmet etedi.
Vertikal qatar — piksellerdiñ vertikal qatann ajiratiw ushin qollaniladi.


Qanday da bir oblastti ajiratip aliw ushin tishqannm shep túymesin basip, ajiratilatugin oblasttiñ bir múyeshinen ekinshi múyeshine ótiw hám túymeni bosatip jiberiw kerek boladi.
Oblast ajiratilgannan keyin jáne bir marte jaña oblast ajiratilsa, eski ajiratilgan oblast biykarlanadi hám ormnda jaña ajiratilgan oblast payda boladi. Náwbettegi oblast ajiratihp atirgan payitta klaviaturadagi Shift túymesi basip tunlsa, eski hám jaña oblastlar birlestiriledi hám payda bolgan oblast ajiratiladi. Eger jaña oblast ajiratiwda Alt túymesi basip tunlsa, jaña ajiratilgan oblast eskisinen ayinp taslanadi. Jaña oblastti ajiratiwda Alt hám Ctrl túymeleriniñ ekewi de basip tunlsa, jaña oblast penen eski oblasttiñ kesisiwi ajiratip alinadi. Bul tórt halat joqandagi tórt súwrette sáwleleniwin tapqan.
Ajiratiw úskenelerinen qanday da birewi tañlanganda parametrler qatannda bul úskenelerdiñ parametrleri payda boladi. Parametrler qatanmñ kórinisi tómendegi súwrette kórsetilgen.

Ondagi ekinshi, úshinshi, tórtinshi hám besinshi túymeler sáykes túrde hesh qaysi túymeni baspastan, Shift, Alt hám Shift+Alt túymelerin basip tunp oblastti ajiratiwga tuwn keledi. Yágniy klaviaturadagi túymelerdi basip tunw omina parametrler panelindegi túymeni bir márte basip qoyiw múmkin.
Oval kórinisindegi oblastlardi ajiratiw da usi siyaqh ámelge asmladi. Sonday-aq, tórt ajiratiw úskenelerinen bir quramah oblastti ajiratiwda da paydalamw múmkin.
Ajiratilgan oblastlardan úlgiler tómendegi súwretlerde keltirilgen.

Aldingi sabaqta kórip ótilgen úskenelerden paydalanip geometriyahq figura kórinisinde oblastlardi ajiratip ahw qolayh. Biraq, ajiratihwi kerek bolgan oblast udayi da bunday kóriniste bola bermeydi.
PhotoShoptajáne bir neshe ajiratiw úskeneleri bohp, olar Лассо (Arqan), Прямолинейное лассо (Tuwn siziqh arqan), Магнитное лассо (Magnitli arqan) dep ataladi.
p Инструмент "Лассо" L
Инструмент "Прямолинейное лассо" L
Инструмент "Магнитное лассо" L
Olardiú hámmesi úskeneler panelinde bir Лассо (Arqan) túymesi astinda jasinngan. Olardi bul túyme ústinde tishqanmñ oú túymesin basip, payda bolgan menyuden tañlaw yaki olarga sáykes qoyilgan klaviaturamñ L háribin bir yaki bir neshe márte basiw menen tañlaw múmkin.
Arqan ilskenesi tanlanganda tishqannin shep tüymesin basip tunp, tishqan jiljitiladi. Tishqanmü ekrandagi izi arqan siyaqli omü izinde qaladi. Shep tüymeni bosatip jiberiw menen arqannih eki ushi birlestiriledi. Payda bolgan tuyiq siziq orap turgan oblast ajiralip qaladi.
Shimgiw sipatinda tömendegi süwrettegi ohnan üshinshi daraqti ajiratip alamiz häm Ctrl+C qöstüymesi menen nusqa alip, Ctrl+V qostüymesi menen süwretke qosamiz. Om jiljitip kerekli onnga ötkeremiz. Ondagi avtomashinam ajiratip alamiz. Onnan nusqa alamiz häm 5 märte süwretke jaylastiramiz. Här sapan jaylasqan nusqani kerekli onnga ötkeriwdi umitpaü. Bolmasa bul nusqani jäne ajiratip ahwga tuwn keledi. Onnlangan islerdin nätiyjeleri tömendegi süwretlerde säwlelengen:

Tuwn siziqh lasso järdeminde shegaralan tuwn siziq kesindileri bolgan obyektlerdi, mäselen imaratlardi, televizorlardi yaki olardin ekranlann ajiratip ahw qolayh. Shimgiw sipatinda tömendegi süwrettegi noutbuk ekranin ajiratip alayiq. Bunin ushin tuwn siziqh JIacco üskenesin taülaymiz. Tishqandi ekranmü bir müyeshine ahp kelip, shep tüymesin basamiz, sön tishqandi kelesi müyeshke ahp kelip, jäne bir märte basamiz, söü üshinshi müyeshte, keyin törtinshi müyeshte basip, aqinnda birinshi müyesh üstinde eki märte basamiz. Nätiyjede kompyuter ekranin ajiratip alamiz.

Ajiratip ahngan oblastti alip taslaw ushin klaviaturadagi Delete (Oshiriw) tuymesin basamiz. Ekranda dialog aynasi payda boladi.
Onda Использовать (Paydalaniw) maydanshasinda Белый (Aq ren) di tahlaymiz ham OK tuymesin basamiz. Natiyjede kompyuter ekram aq rehge boyahp qaladi.
YADTA SAQLAN!
Siiwretleniw bolegin qayta islewden aldin oni ajiratip ahw kerek. (JR SORAW HAM TAPSiRMALAR

1. 
   Siiwretleniwdi toliq ajiratip ahw ham ajiratiwdi biykarlaw qalay ormlanadi?
   
2. 
   Tuwn tortmiiyeshlik, oval korinisindegi oblast qalay ajiratiladi?
   
3. 
   Ajiratilgan oblastlar ustinde qanday ameller onnlaw mumkin?
   
4. 
   Arqan uskenesinen qalay paydalaniladi?
   
5. 
   Tuwn siziqh arqan uskenesinen qalay paydalaniladi?
   
6. 
   Joqanda berilgen shinigiwlardi kompyuterde orinlah.
   
7. 
   Прямолинейное лассо (Tuwn siziqh arqan) uskenesi jardeminde siiwrettegi imaratti ajiratip ahwdi mashiq etin.
   

UYGE TAPSiRMA
Siiwretleniw oblastin ajiratip ahwdi Alt ham Shift tiiymeleri jarde­minde mashiq etih.
7-SABAQ. SUWRETLENIW BOLEGIN AjiRATiP
ALiWDiN BASQA USiLLARf
Arqan tuymesindegi ushinshi uskene Магнитное лассо (Magnitli arqan) dan shegarasinda fonnan keskin ajirahp turgan obyektlerdi ajiratip ahwda paydalaniladi. Atamasinan da sol korinedi, bul arqan magnit siyaqh obyekttih shegarasina jabisip qaladi ham obyektti ajiratip ahw ahsatlasadi.
Shegaram belgilewdi baslaw ushin omh qaysi bir noqatinda tishqanmh shep tiiymesi bir marte basiladi. Tishqandi shegara boylab isirgan sayin shegarada jaha tiyin noqatlar payda bola baslaydi.
Jaha tuyin noqat naduns tusip qalsa, oni klaviaturadagi Backspace (Bir belgi arqaga) tiiymesin basip, ahp taslaymiz. Shegara aniq bolmagan onnlarda kelesi tuyin noqatlardi tishqanmh shep tuymesin basiw menen majbiriy qoyip shigiw da mumkin.


Ajiratiwdi tamamlaw ushin tishqandi ajiratiw baslangan noqatqa alip keliw yaki bul noqat átirapinda tishqanmñ shep túymesin eki märte basiw jetkilikli. Shimgiw sipatinda úyrektiñ palapanin fonnan magnitli arqan járdeminde ajiratip alayiq. Joqaridagi súwretlerde túyin noqatlarnm jaylasiwi hám súwretleniwdi ajiratiw tamamlangannan keyiñgi halati kórsetilgen.
PhotoShopta súwretleniw bólegin ajiratip aliwdin jáne bir usili bul Волыпебная палочка (Siyqirli tayaqsha)dan paydalamw. Bul úskene atamasinan-aq sol kórinedi, ol ájayibatlar jarata aladi. Bul tayaqshani alip, súwretleniwdiñ qálegen bir noqatina tiygizsek, bul noqattiñ átirapindagi reni tañlangan noqat rebine jaqin bolgan bárshe piksellerdi ajiratip aladi.
Bul úskene járdeminde súwretleniwdiñ fonin ajiratip aliw qolayli. Máselen, aldingi shimgiwdagi úyrek palapammñ súwretin alayiq. Üyrek palapaniniñ artindagi fon derlik birdey bolip, oni siyqirli tayaqsha járdeminde ajiratip alamiz.
Siyqirh tayaqsha úskenesi Быстрое выделение (Tez ajiratiw) úskenesi menen birge jaylasqan. Bul úskene ústine tishqandi ahp kelip, omñ oñ túymesin basamiz hám payda bolgan menyudan siyqirh tayaqsham tañlaymiz.


Siyqirli tayaqsham tañlaw ushin klaviaturada Ctrl+W qostúymesin basiw da múmkin. Tayaqsham úyrek palapammñ súwretindegi aq reñdegi qálegen bir noqatqa ahp kelip, tishqanniñ shep túymesin basamiz.
Eger fondi ernes, hyrek palapammn ozin ajiratip aliw kerek bolsa, tiykargi menyudih Выделение (Ajiratiw) bölimindegi Инверсия (Kerisi) buyngi beriledi yaki ogan säykes Ctrl+Shift+l qosthymesi basiladi.
Bui suwrettegi fon bir qiyh bolgam ushin da fondi ajiratip aliw ansat boldi. Ädette shwrettegi fon bir-birine jaqin bolgan här thrli renlerden ibarat boladi. Jaqin renlerden qanshasin ajiratip aliwdi parametrler qatarmda körsetiw miimkin. Aldingi bettegi siiwrette 30 sani turgan maydanshada bul parametr mänisi körsetiledi. Bui mänis artsa, ajiratip alinatugin renler sani da artadi.
Bul parametrdi arttinwga qaraganda, fonmn bir neshe ornin tablap ajiratiw jaqsiraq nätiyje beredi. Bunda fonmn keyingi noqatin tanlawda Shift tuymesi basip tunlsa, ajiratip alingan bölek aldingisi menen birlestiriledi.
Tömendegi süwrette fondi siyqirli tayaqsha menen ajiratip alsaq, oh täreptegi bult ham daraqlar aldindagi fonmn bir bölimi ajralmay qaladi. Olardi da ajiratip aliw ushin Shift tuymesin basip turip, qahp ketken oblastlardi siyqirh tayaqsham bul oblastlar ilstinde basip, qosip alamiz.


Быстрое выделение (Tez ajiratiw) úskenesi de usigan uqsas thrde isleydi. Biraq, onda oblast qádembe-qádem tahlap banladi. Bunda kelesi thymeni basip tahlaw omina, tishqandi shep thymesin basip turip shyrep tartiw menen hlkenirek oblastti qosip aliw mhmkin.
YADTA SAQLAÑ!
Siyqirh tayaqsha menen shwretleniw fomn ajiratip aliw qolayh. /Ж SORAW HÁM TAPSÍRMALAR

1. 
   Magnitli arqannan qanday paydalamladi?
   
2. 
   Siyqirli tayaqshamn islew principin tüsindirip berin.
   
3. 
   Tezlikli ajiratiw üskenesi qalay isleydi?
   
4. 
   Pasport ushin tüsken fotosüwretinizdi jüklen. Магнитное лассо (magnitli arqan) üskenesi menen süwretiriizdi fonnan ajiratip aliri. Ajiratiwdi inversiyalap, fondi ajiratin häm oni oshirip taslan.
   
5. 
   Aldingi shimgiwdagi tapsirmani Волыпебная палочка (siyqirli ta- yaqsha) üskenesi järdeminde orinlan.
   

ÜYGE TAPSiRMA
Magnitli arqanniii tüyin noqatlarina janalann qosm, eskilerin alip taslan häm inversiya ämelin onnlawdi mashiq etih.
©8-SABAQ. SÜWRETLENIWLERDIKADRLAW HÄM OLARDA FORMA ALMASTIRTW
ÄMELLERIN OR1NLAW
Fotosüwretlerdi aliwda kobinese kemshilikke jol qoyiladi. Somh ishinde, kadrga artiqsha närseler de tüsip qaladi häm olardi kadrdan ahp taslawga tuwn keledi. Bunda fotosüwrettin shet täreplerin qirqip taslaw kerek. Bui ämeldi orinlaw ushin PhotoShopta arnawh üskene bar. Omri ati ramka bohp, om klaviaturadagi C häribin yaki üskeneler panelindegi El tüymeni basip jedellestiriw mümkin.
PhotoShoptih jumis oblastindagi süwretleniwdin kesip almatugin boliminiri bir ushina tishqandi ahp kelip, shep tüymesin basamiz häm om bosatip jibermesten qarama-qarsi ushina qarap tishqandi jürgizemiz. Tishqannin tüymesin bosatip jiberiwimiz benen süwretleniwdin bolegi kesip almadi häm onda ramka payda boladi.
Ramkamü tört tärepi häm tort müyeshindegi markerlerden zärürin tishqan menen süyrep, ramkamn olshemlerin ozgertiw mümkin. Kerek bolsa, ramkam orayi ätirapina bunwimiz mümkin. Bumü ushin tishqandi ramkamn qälegen bir müyeshine sirtqi tärepinen jaqmlastiramiz. Tishqan kurson shehber dogasi korinisine kelgennen keyin, shep tüymesin basip tunp, ramkam buramiz. Bui ämeldi tomendegi kishkene qizdih süwreti üstinde onnlaymiz.


Balalardi suwretke aliw qiyin is ekenligin hamme biledi. Bui suwrette de bir qatar kemshilikler bar. Kishkene qiz suwrettih bir tarepine otip qalgan ham ol basin qiysaytip algan. Jane bir kemshilik, jaqtihq kishkene qizga oh tarepdan tusip tunpti, natiyjede omh shep beti oh betine qaraganda toyginiraq shiqqan. Bui omh kiyiminde ayqin kozge taslanip tunpti.
Kishkene qizdih betin ramka menen ajiratip alamiz. Ramkani saat tiline keri joneliste biraz buramiz. Ramkamh olshemlerin jane tuwnlap alamiz. Enter tuymesin basip, dzgerislerdi amelge asiramiz.
Fotosiiwretlerde ushirasatugin kemshiliklerden jane biri bul suwretke aliw noqatinih naduns tahlaniwi bohp tabiladi. Natiyjede suwretke ahnip atirgan obyekt qarsi aldinan ernes, shep, oh, tomennen yaki joqandan suwretke ahnip qaladi. Suwretke ahw noqatinan sdwretleniwdih korinisi omh perspektivasi dep ataladi. Tomendegi suwrette kop qabath imarat jerden tunp suwretke ahnganhgi korinip tunpti. Oni qohsi imarattan tunp suwretke ahngan kdriniske keltiriw mumkin.


Bunin ushin PhotoShoptagi Кадрирование перспективы (Perspektivani ozgertip kadrlaw) uskenesinen paydalaniw mumkin. Oni shaqinw ushin

klaviaturadagi ülken latin häribi C ni (Shift+C) bir neshe märte basamiz. Yaki üskeneler panelindegi ramka üskenesinin üstine tishqandi alip kelip, on tiiymesin basamiz. Payda bolgan dizimdegi ekinshi üskeneni tanlaymiz. Onih tüymesi Q köriniste boladi.
Däslep süwretti toliq tanlap alamiz. Bunin ushin tishqandi süwrettin bir müyeshine ahp kelip, shep tüymesin basamiz. Tishqandi qarama-qarsi müyeshke shekem silyrep baramiz häm tiiymeni bosatip jiberemiz. Süwret üstinde tor payda boladi. Joqargi müyeshlerindegi markerlerdi gorizontal bagitta jihstinp, tordih vertikal siziqlan imarat diywah qinna parallel bohwina erisemiz.
Bunda müyeshlerdi bir neshe märte jihstinwga tuwn keliwi mümkin. Sebebi, oh täreptegi siziqlar parallel bolganga shekem, shep täreptegi siziqlar parallel bolmay qahwi mümkin häm kerisinshe.
Bui üskeneden diywallardagi süwret, televizor, kompyuter yaki planshet ekranindagi süwretleniwdi qiya müyesh astinda süwretke ahngandagi kemshilikti dunslawda da isletiw mümkin.

PhotoShopta köbinese bir neshe süwretlerden jana süwret jaratiwga tuwn keledi. Bunda süwretleniwlerdiü ölshemin kishireytiw yaki ülkeytiw, olardi bunw, aylandinw, qiyalatiw, qiysaytiw siyaqh ämellerdi onnlawga tuwn keledi. Bui ämeller forma ozgertiw ämelleri dep ataladi.
Bunday ämeller menen kadrlawga bagishlangan sabaqlarda tanisip shiqqan edik. Biraq, ol jerde bul ämellerden bir neshewi bir payitta onnlamp häm olardi programmanin ozi tanlap onnlaytugin edi. Al, bul här dayim da amq häm kütilgen nätiyjege ahp kelmeydi.


33
3—Informatika, 11-klass

Forma ozgertiw ämelleri tiykargi menyudin Редактирование bölimindegi Трансформирование (Forma ozgertiw) bäntinde jaylasqan. Jana menyude on eki bänt bolip, olar tömende keltirilgen.
Olardin waziypalan menen
tanisip shigamiz:

1. 
   Применить снова (Qayta qollaniw) — aqirgi forma ozgertiw ämelin jäne bir märte qollanadi.
   
2. 
   Масштабирование (Ölshemin ozgertiw) — süwretleniw bölegi ölshemlerin ozgertedi.
   
3. 
   Поворот (Bunw) — süwretleniw bölegin qälegen müyeshke buradi.
   
4. 
   Наклон (Qiyalatiw) — süwretleniw bölegin gorizontal yaki vertikal bagitta qiyalatadi.
   
5. 
   Искажение (Siziqli bolmagan ozgertiw) — süwretleniw bölegin törtmüyeshlik körinisinde tanlangan oblastti qaplaytugin etip ozgertedi.
   
6. 
   Перспектива (Perspektivani ozgertiw) — süwretke aliw noqatin ozgertedi.
   
7. 
   Деформация (Qayta qäliplestiriw) - süwretleniw bölegin soziw menen qayta qäliplestiredi.
   
8. 
   Поворот на 180° (180°qa bunw) — süwretleniw bölegin 180° qa buradi.
   
9. 
   Поворот на 90° по часовой (Saat tili boyinsha 90°qa bunw)
   
10. 
    Поворот на 90° против часовой (Saat tiline qarsi 90°qa bunw)
    
11. 
    Отразить по горизонтали (Gorizontal aylandinw) — süwretleniw bölegin gorizontal bagitta aylandiradi.
    
12. 
    Отразить по вертикали (Vertikal aylandinw) - süwretleniw bölegin vertikal bagitta aylandiradi.
    

Bui ämellerdin tayar süwretke qollaniw nätiyjeleri tömendegi süw- retlerde körsetilgen.

Forma ózgertiwlerde jane tiykargi menyudiñ Редактирование (Redaktorlaw) bólimindegi Свободное Трансформирование (Erkin forma ózgertiwler) (Ctrl+T) ámelinen de keú paydalaniladi.