Sherobod agrosanoat texnikumi

16-mavzu: Aholi tarkibi statistikasi va Aholining tabiiy harakati statistikasi


Aholi tarkibi statistikasi
Aholining yoshi va jinsi bo`yicha tarkibi muhim demografik xarakteristikasi bo`lib hisoblanadi. Mamlakat aholisining yoshi va jinsi bo`yicha tarkibi har kalendar yilning boshida, aholi soni aniqlangach hisoblanadi. Hisoblash, aholisi 100 mingdan ortiq bo`lgan shaharlar va viloyatlar bo`yicha amalga oshiriladi.
Yosh tarkibi odatda quyidagi variantlarda beriladi: bir yilliklar, besh va o`n yoshlar. Mehnatga layoqatli yoshdan kichik bo`lganlar, mexnat yoshidagilar va mehnat yoshidan o`tganlar guruhlari bir-biridan ajratiladi.
Odatda bunday guruhlashga qo`shimcha sifatida maxsus grafiklar-jinsiyoshi piramidalari tuziladi. Ular yosh tarkibini ko`rinarli ravishda qayta ishlab chiqadilar, ularni demografiyasi zonalarini aniqlaydilar (Chizma 1).
Aholining o`rtacha yoshi o`rtacha tortilgan arifmetik formula bo`yicha aniqlanadi:
V=V<sub>i</sub> x A<sub>i</sub>: A<sub>i</sub>
Bunda, A<sub>i</sub>– i– yoshdagi aholi soni
V<sub>i</sub>– yosh ko`rsatkichi
V_i x A_i – odam – yilning umumiy soni – ma’lum yoshdagi odam sonini shu yoshga ko`paytmasi
A_i – aholining umumiy soni



500 000 300 000 100 000 0 0 100 000 300 000 500 000 erkaklar aёllar


15.01.1970 y.ga 01.01.2000 y.ga
16-чизма. Ўзбекистон аҳолисининг жинси ва ёш таркиби
O`zbekiston aholisi tarkibini o`ziga xos xususiyatlari shundan iboratki, unda yoshlar (16 yoshgacha) va pensionerlar (60 yoshdan yuqori) salmog’i yuqori. 60 yoshdan so`ng esa umumiy aholi sonida ayollar salmog’i yuqoriroq.
Aholi sonini yoshi bo`yicha guruhlarga ko`paytirib ham hisoblash mumkin. O` holda yoshi kattaligi (V_i) sifatida yosh intervalining o`rtasi olinadi. Masalan, «A» tuman aholisining yoshi bo`yicha soni berilgan. Aholining o`rtacha yoshini hisoblash lozim bo`lsin.

Yoshi, yili	Aholi soni, ming kishi	Yosh intervalining o`rtasi	Kishi - yosh soni
1	2	3	4=2x3
0-4 5-9 10-14 15-19 20-25 ------ 100 yosh va undan katta	442,0 401,0 431,4 426,8 451,8 ------ 0,4	2,5 7,5 12,5 17,5 22,5 ------ 103,5	1105,0 3007,5 5392,5 7469,0 10165,5 41,4
Jami	5728,6	-	17185,8

Echim: Jadval ma’lumotlariga qaraganda tuman aholisining o`rtacha yoshi teng:

V=17185,8:5728,6=30,0 yosh