Statistik ko`rsatkich – aniq sharoitda sodir bo`lgan voqea va hodisaning miqdorini, hajmini, qiymatini ifodalaydi. Ko`rsatkichlar tizimi esa bir-biri bilan o`zaro bog’langan yaxlit tizim bo`lib, hodisa va voqealarni bir butunligicha tavsiflaydi.
Har qanday fan o`z ob`ektini ma`lum usullar yordamida o`rganadi. Barcha fanlar uchun umumiy usul – dialektik usuldir. CHunki bu usul ijtimoiy hodisalarni rivojlanish jarayonida, o`zaro bog’langan holda o`rganishni taqozo etadi. Ijtimoiy hodisa va jarayonlarda sodir bo`ladigan barcha o`zgarishlarning tub sababi ularning o`zaro ta`sirida bo`lishidandir. Masalan, odam moddiy ishlab chiqarish orqali tabiat bilan bog’langan. Bu bog’lanishning shakli – insoniyatning yaxshi yashashi uchun zarur va shart bo`lgan mehnatdir. Mehnat jarayonida kishilarning iqtisodiy ishlab chiqarish munosabatlari tarkib topadi, shu munosabatlar asosida ularning boshqa aloqalari – siyosiy, huquqiy, mafkuraviy, etnik aloqalari ham vujudga keladi. Demak, hodisalarni kuzatayotganda ulardagi tomonlarni alohidalikda, bir-biridan ajralgan holda emas, balki shu hodisaga taalluqli barcha tomonlarni, aloqalarni birgalikda olib o`rganish zarur. Aloqalarni bilish juda katta ahamiyatga ega, odamlar bu aloqalarni bilib olib, ob`ektiv dunyoning qonunlarini kashf etadilar.
Statistika dialektikaning qonun-qoidalariga asoslanib o`zining xususiy usullarini yaratgan. Ular quyidagilardan iborat:
ommaviy statistik kuzatish;
kuzatish materiallarini svodkalash va guruhlash;
turli umumlashtiruvchi ko`rsatkichlarni (masalan, mutlaq va nisbiy miqdor, o`rtacha iqdor, indeks, dinamik ko`rsatkichlar va hokazo) hisoblash;
statistik ma`lumotlarni jadval va grafiklar ko`rinishida tasvirlash.
Statistika fanining tarmoqlari va uning boshqa fanlar bilan aloqadorligi.
Statistika ko`p tarmoqli ijtimoiy fandir. Uning tarmoqlarini shartli ravishda quyidagicha turkumlash mumkin (1-chizma).
Statistikaning bunday tarkibiy qismlarga bo`linishi o`rganiladigan ob`ektlar xarakteri bilan belgilanadi.
Statistika fani uchun umumiy xos bo`lgan xususiyatlarni statistikaning umumiy nazariyasi o`rganadi. Agar statistika tarixi shu fanning kelib chiqishi, shakllanishi, tashkil topishi, uning rivojlanish boskichlarini batafsil o`rgatsa, matematik statistika esa tarmoqlararo balanslarni tuzish, korrelyatsionregression tahlil usullarini qo`llash, ko`p variantli bashorat (istiqbolli) larni tuzish yo`llarini o`rgatadi.
Umumiy nazariy statistika
|
Ijtimoiy statistika
|
Iqtisodiy statistika
|
Makroiqtisodiy statistika
|
Mikroiqtisodiy statistika
|
Statistika tarixi
Statistika nazariyasi
Matematik statistika
|
Aholi statistikasi
Jinoyat va sud statistikasi
Sog’liqni saqlash
statistikasi
Mehnat
statistikasi
Maorif statistikasi va hokazo.
|
Mintaqaviy (hududiy) statistika
Xalqaro statistika
Moliya statistikasi
Bozor iqtisodiyoti statistikasi va
h.k.
|
Sanoat statistikasi
Qishloq xo`jaligi statistikasi
Savdo statistikasi
Qurilish statistikasi
Transport va aloqa statistikasi
Kommunal xo`jalik statistikasi
Kichik qo`shma korxona, fermer xo`jaligi statistikasi va h.k.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |