|
Qo'qon Xonligining tashkil topishi. . Toshkent Hokimligi. . Reja:. 1.Shohruxbiy xonlik asoschisi. 2.Davlat tuzumi va boshqaruvi. 3Toshkent Hokimligining tashkil topishi. 4.Toshkent hududlari kengayishi. 5.Toshkentning mustaqilligini tugatilishi. Farg’ona vodiysi Buxoro Xonligi tasarrufida edi.XVIII asr boshlarida Buxoro Xonligi ichki kurashlar oqibatida zaiflashadi.Bunday vaziyatdan foydalangan jung’orlar Farg’ona vodiysiga tez-tez bostirib kirib, talon-taroj qila boshladilar.Vaziyat ichki kuchlarni birlashtirishga, mustaqil davlat tuzishga undamoqda edi.Dastlab Chust yaqinidagi Chodak qishlog’i xo'jalar jamoasi o’z mulklarini mustaqil deb elon qildilar.Vodiydagi ming urug’i oqsoqollari yig’ilishib, mustaqil davlat tuzishga qaror Qo’qon Xonligi davlat tuzumiga ko’ra mutlaq monarxiya edi.Davlat boshlig’i xon bo'lib,rasman cheklanmagan huquqqa ega bo'lgan.Xon davlatni hukumron qabila, ruhoniylar boshqa qabilalarning nufuzli tabaqalari, davlat boshqaruvi amaldorlari, va harbiylarga tayanib boshqargan.Mulla Olim Mahmudxo'ja Toshkadiyning 1915-yilda nashr etilgan Tarixi Turkiston asarida Qo’qon Xonligidagi mansablarga tarif berilgan.Unda takidlanishicha, xondan keyingi o’rinda mingboshi turgan. U bosh vazir va qo’shinning bosh qo’mondoni sanalgan qo’shbegi esa xonning maslahatchisi bo'lgan.Parvonachi mansabi ham o'z nufuzi jihatidan qo’shbegi vakolatiga teng bo'lgan.Xonlikda xon yotog’i posponboshishisi, tunqator, otaliq, dodhoh, balingni, dafatrdor, kabi lavozimlari joriy Qo’qon xonligida Islom shariati qoidalarining amal qilishiga masul bo’lgan katta nufuzga ega lavozimlari ham bo'lgan. Bular shayxulislom, qozikalon, qozi, muftiy lavozimlari XVIII asrning ikkinchi yarmida Toshkent- Shayxontohur, Beshyog’och, Ko’kcha Sebzor dahalariga bo’lingan.Ularning har birini mustaqil hokim boshqargan.Bu davr Toshkent tarixida to'rt hokimlik deb nom olgan.Shahar hokimlarining o'zaro urushlardan tinkasi qurigan va bu kuashda Yunusxo'janing qo'li baland kelayotganini ko'rgan xalq boshqa hokimlarni mansabidan chetlatib butun shaharga Yunusxo'jani hokim qilib ko'tardi.Yunusxo'jaga Hazrati eshon unvoni berilgan,xon deb ham yuritilgan. Yunisxo'ja huzurida xon kengashi tuzildi,kengashga to'rt daha mingboshilari kiritilgan.Yunusxo'ja hokim etib tayinladi.To'rt hokimlik tugatilib, 1784- yilda yagona siyosiy hokimyatning vujudga kelishi natijasida yagona mustaqil Toshkent Hokimligi tashkil topdi.Anhorning o'ng tomonida baland va qalin devor bilan o'ralgan O'rda yani davlat Mahakamasi qurildi.Unda xon qarorgohi,devonxona, zarbxona joylashgan.O'rdani harbiy qism qo'riqlab turgan.1796- yili Chimkent, Sayram va boshqa o'nlab shahar va qishloqlar Toshkentga qo'shib olindi.1799- yilga kelib Turkiston va uning atroflaridan Chu daryosigacha bo’lgan yerlar jumladan, Qorako’l mavzeyi Toshkentga qo'shib XVIII asr oxiri- XIX asr boshlarida Toshkent bilan Rossiya savdo munosabatlari rivojlandi.Masalan: 1786-yili Toshkentlik savdogarlar B. Ismoilov va Azizxo'jalar Irbit yarmarkasiga borishgan.1787-yili Troitiskdan Toshkentga 27773 so'mlik rus va chet- el mollari keltirilgan.Ular rus va nemis movuti, qizil charm, gazmol, mis, baxmal va boshqa mollardan iborat bo'lgan.1795-yilning sentabr oyida 24 kishidan iborat Toshkent savdo karvoni Semipalatinsk shahriga kelgani hujjatlarda qayd XVIII asrning 90- yillarida Rahmatulla karvonboshi rahbarligidagi bir guruh Toshkent savdogarlari Petropavlovskka qatnab turgan.1792-yili Muhammadxo'ja va Azizxo'ja boshchiligidagi Toshkent savdo karvoni Sibir shahriga borishadi. Yunisxo’janing elchilariga javoban Sibir mamuriyati 1794-yilda o'z elchilari A.T Beznosikov va T.S Burnashevlarni Toshkentga jo'natishadi lekin ular Buxorodan qaytib ketishga majbur bo’lishadi.Sibir mamuriyatining 1796-yilda ikkinchi Bor yuborgan elchilari Toshkentga yetib keladi. Ularni O'rta qozoq juzi Qorakesak bo'lisi sultoni Bukeyning o'g'li Eshim Sulton kuzatib Toshkent elchilari 1803- yilda Sankt-Peterburgga borib, imperator Aleksandr I qabulida bo'ladilar.Yunusxo'ja Qo'qon xonligida markaziy hokimyatga bo'ysunishni istamagan bekliklar, viloyatlari bilan ittifoq tuzishga harakat qilgan.Qolaversa, isyonchi hokimlarining markaziy hukumatga qarshi kurashidan ham foydalanishga uringan.Ayni paytda, Qo'qon Xonligi Toshkentni butunlay egallash yo'lini tutgan.Ikki tomon qo'shinlari o'rtasidagi asosiy jang 1800-yil kuzida G'urumsaroy yaqinida bo'lgan.Bu jangda Toshkent qo'shini yengilgan.Muvaffaqiytsizlikka uchrab kasallanib qaytib kelgan Yunisxo’ja 1803-yilda vafot etadi.Hokimyatga uning o'g'li Sultonxo'ja o'tirdi.Yunusxo’janing vafot etganini eshitgan Qo'qon xoni Olimxon Toshkentga o'z qo'shinini yuboradi.1810-yilda Toshkent Qo'qon xonligiga qo'shib olinadi.Shu tariqa, Toshkent Mustaqilligi butunlay barham topdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
