Sharq tillari

 
Matnni o‟qing, tarjima qiling va yod oling.
 

---

59 
بٚ٣ا ٕٞلظُٞٔا .ٕٝوٙبؽ ِٕٞٔؼُٔا .ٕٝهٖٞٓ ٖؾٗ .ٍٕٞلٜ٘ٓ ْزٗا .ِٕٞٔؼٓ ْٛ
 
.ٕٝوٙبؽ
غٗ ْٛ َٛ .ٕٝوٛبٓ ٕٞؽلأُا .ُٕٞٞـْٓ ٕٝهُٖٞٔا ٕٞجئبؿ ٍٕٞلُٜ٘ٔا
ب
 ٖٛ . ٕٞٛب٤ف ْٛ .لا ؟ٕٝه
. ْؼٗ ؟دبٛب٤ف ٖزٗا َٛ.دلاهبػ دلآبؼُا .داوٙبؽ دبؽلالُا .دبجئبؿ دبِٔؼُٔا .دبؽلاك ٖزٗا . دبِٔؼٓ
ٓ ْٜك بٓا .ٕٞٔعوزٓ ءلاٞٛ .ةلاطُا ْٛ ءلاٞٛ.دبٛب٤ف ٖؾٗ
 ٢ٛ ٙنٛ .دبثبّ ْزٗا .ٕبجّ ٖؾٗ .ٍٕٞهل
 .ٕبزِٔؼزٓ بٔزٗا .ٕبِٔؼزٓ بٔزٗا .ٕبجُبٛ بٔٛ.ِٕٞضٔٓ ْٛ يئُٝا .خ٤ًِ
 
دبًِٔ 
ًلٜ٘ٓ\muhandisun\-injiner 
هٖٞٓ \musovvirun\-rassom 
ػهٞٓ \mu'arrihun\-tarixchi 
هبغٗ \najjarun\-duradgor 
ٛب٤ف \hayyatun\-tikuvchi 
ػلآ \mallahun\-kemachi 
ْعوزٓ \mutarjimun\-tarjimon 
وٙبؽ \hadirun\-hozirdur, qatnashuvshi 
تئبؿ\g'o'ibun\-g'oyib 
َهبػ\a'qilun\-aqilli 
ٍٞـْٓ\mashg'ulun\-mashq'ul 
هْٜٞٓ\mashxurun\-mashxur 
وٛبٓ\mahirun\-mohir 
ف بٓا\amma…fa\ -ammo…so'ngra 
ًهلٓ \mudarrisun\-o'qituvchi 
ِْؼزٓ\muta'llimun\-o'quvchi 
ؽ
وغ
ح
\hujratun\-xona 
قظٞٓ\mu'vazzifun\-xizmatchi 
ٕبجّ \shabbanun\-o'smirlar 

---

60 
خثبّ \shaabbatun\-o'smir qizlar 
ٕب٘ك \fannanun\-rassom; artist 
َضٔٓ \mumassilun\-aktyor, artist. 
Mashq.Ushbu so'zlarni arab tiliga tarjima qilinq. 
Biz duradgorlarmiz.Siz tikuvchilarsiz.Ular tikuvchlar.Ular tarjimondurlar 
Sizlar o'qituvchilarsiz.Bu dehqonlar mashg'uldurlar.Biz tarixchilarmiz.Bu o'smir 
yigit.Bu o'smir qiz.Ikkita eshikning ikkovi ham yopiq. 
SINIQ KO'PLIK SHAKLLARI (9-dars) 
Siniq ko'plik shakllar arab tilida ko'p ishlatiladi.U qandaydir qo'shimcha 
qo'shish bilan yasalmaydi, balki so'zning ichki tuzulishini sindirish orqali yasaladi, 
aniqrog‟i unli tovushlarning o'rnini almashtirib yasaladi.Masalan;
ةبزً\kitabun\-kitob تزً \kutubun\-kitoblar
وجف\xabarun\-xabar 
هبجفا \axbarun\-xabarlar
تُبٛ\tolibun\-tolib ةلاٛ \tullabun\-talabalar 
خجُبٛ\tolibatun\-toliba خثلاٛ\tullabatun\-talaba qizlar 
Siniq 
ko‟plikninq 
ko‟p turlari mavjud bolib, bir bobdagi ism uchun bir necha xil siniq ko‟plik shakli 
bo‟lishi mumkin.Masalan, َػبك \fo‟ilun\ bobidagi ismlarda 15 tagacha sinig ko‟plik 
shakllari mavjud: ٍبؼك\fu‟alu\ خِؼك ,\fa‟alatu\ ءلاؼك ,\fu‟ala‟u\ َػاٞك ,\fava‟ilu\
ٕلاؼك ,\fu‟lanu\ vahakazolar. 
Misollar; 
تُبٛ\tolibun\-tolib 
ةلاٛ\tullabun\-talabalar 
yoki
خثلاٛ\tullabatun\-talaba(qizlar)
ُْبػ\a'limun\-olim 
ءبِٔػ \ulama'u\-olimlar 
ًهبك\farisun\-chavandoz
ًهاٞك\favarisu\- chavandozlar 
Bunday siniq ko'plik shakllarini eslab qolish qiyin, lekin bu yerda lug'at yordam 
beradi.
)َؼكا af 'alu( ءلاؼك (fu'ala'u muannas jinsda) bobidagi sifatlar jismoniy 
kamchilik yoki rangni ifodalab, siniq ko'plik shakli َؼك\fu'lun\ vaznida 
yasaladi.Masalan; ؤؽا\ahmaru\-qizil (ءاؤؽ hamro'u m.jins)ko'p.sh. ؤؽ \humrun\-
qizillar 

---

61 
طوػا \a'roju\-cho'loq( ءبعوػa'rja'u m.jins) ko'p.sh. طوػ\u'rjun\-
cho'loqlar 
خِؼك \fu'latun\ yoki خِؼك \fa'latun\bobidagi otlar odatda َؼك \fu'lun\ 
vaznida siniq koplik shakli yasaladi, خِؼك \fe'latun\-bobidagi otlar esa
َؼك \fi'alun\ vaznida siniq ko'plik shakli yasaladi.Masalan; 
خٓا \ummatun\-xalq- ko'p.sh. - ْٔٓا\umamamun\ -halqlar
خُٝك\davlatu\-davlat ko'p.sh.- ٍٝك\duvalun\-davlatlar 
خِٓ \millatun\-millat ko'p.sh. - َِٓ \milalun\-millatlar 
To'rt harfli ismlar َُبؼك \fa'alilu\ vaznida siniq ko'plik shakli yasaladi (
َػبلٓmafa'ilu, َػبكا afa'ilu, َػاٞكfava'ilu-lar bilan qoshib hisoblaganda).Masalan;
a) 
to'tr 
harfning 
hammasi 
o'zakli: 
َلؾع \jahfalun\-katta armiya
َكبؾع\jahafilu\ 
b)birinchi yoki ikkinchi harf o'zaksiz; ي٘ٓ
ٍ
\manzilun\ -joy ٍىب٘ٓ \manazilu\
غجٕا\asba'un\-barmoq غثبٕا\asobe'u\; حنكبٗ \nafizatun\-deraza نكاٞٗ 
\navafizu\ 
Besh harfli ismlar َ٤ُبؼك \fa'alilu\ َ٤ػبلٓ \mafa'lu\ َ٤ػبكا \afa'ilu\ vaznlaridan 
siniq ko'plik shakllari yasaladi.Bunda oxiridan ikkinchi bo'lganا\a\ -alif yokiٝ\u\-
vov ١ \yo\-ga aylantiriladi.Masalan; 
ٕبطٍِ\sultonun\-sulton ٖ٤ٛلاٍ \salatinu\; 
ػبزلٓ\miftahun\-kalit ؼ٤ربلٓ \mafatixu\; 
ٖ٤ٌَٓ\miskinun\-kambag'al ٖ٤ًبَٓ \masakinu\; 
هٞلٖػ\u'sfurun\-chumchuq و٤كبٖػ \a'sofiru\; 
Chet tilidan kirib kelgan ba'zi bir ismlar خُِبؼك \fa'alilatu\ vaznida siniq ko'plik 
shakli yasaladi.Masalan; 
مبزٍا \ustazun\-o'qituvchi حنربٍا\asatizu\; 
ن٤ِٔر\tilmizun\-o'quvshi نٓلار \talamizu\;حنٓلار 
Agar ism besh harfdan ko'p bo'lsa siniq ko'olik shakli yasalayotganda to'rt 
harfli ismlarga o'xshab yasaladi.Masalan; 
ت٤ُل٘ػ\a'ndalibun\-bulbul ٍكب٘ػ \a'nadilu\-bulbullar. 

---

62 
Jadvalga qarab o‟xshash qolipdagi so‟zlarning siniq ko‟pligi ko‟pincha bir 
xil qolipda bo‟ladi deb ayta olamiz. Ammo birlik sonda bir qolipda bo‟lgan 
so‟zlarning siniq ko‟pligi har xil qolipda yoki , aksincha, birlikda har xil qolipda 
bo‟lgan so‟zlarning siniq ko‟pligi bir qolipda bo‟lishi mumkin. Arab tilida siniq 
ko‟plikning quyidagi vaznlari ko‟p uchraydi
: 
Taraf-taraflar 
ف و ٛ
–
ف و ٛأ
1
َ ؼ ك.
–
ٍب ؼ كأ
Qism-qismlar 
ْ َ ه
–
ْ َ هأ
2
َ ؼ ك .
–
ٍب ؼ كأ
Gazeta-gazetalar 
ح ل٣ و ع
–
ل ئا و ع
3
خ ِ٤ ؼ ك .
–
َ ئب ؼ ك
Institut-institutlar 
ل ٜ ؼ ٓ
–
ل ٛب ؼ ٓ
4
َ ؼ ل ٓ .
–
َ ػب ل ٓ
Ko‟cha – ko‟chalar 
ع هب ّ
–
ا ٞ ّ
ع ه
5
َ ػب ك .
–
َ ػا ٞ ك
Kitob-kitoblar 
ةب ز ً
–
ت ز ً
6
ٍب ؼ ك.
–
َ ؼ ك
Yo‟l – yo‟llar 
ن٣ و ٛ
–
م و ٛ
7
َ٤ ؼ ك .
-
َ ؼ ك
Shahar - shaharlar 
خ ٘٣ ل ٓ
-
ٕ ل ٓ
8
خ ِ٤ ؼ ك .
-
َ ؼ ك