TK lari va meliora- tsiya murak- kabligi
|
Relyef
|
Yotqiziq- larning tarkibi
|
Tuproqlar
|
Grunt suvlari
|
Yerlar- ning meliorativ holati
|
turi
|
yuzasi- ning xusu- siyati
|
nomi
|
sho‘rla- nishga berilganligi
|
eroziyaga berilganligi
|
chu- qurligi m
|
mineral- lashuv darajasi, har 1 da g
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
Oddiy (maxsus tadbirlar talab qilmaydi)
|
Tog‘ oldi prolyuvial tekislik, yuqori allyuvial terrasalar
|
Qiyaroq
|
Lyoss va lyossimon yotqiziqlar ostida dag'al jinslar mavjud
|
Tipik bo‘z, sur-bo'z
|
Berilmagan
|
Yuvilmagan, joylarda kamroq yuvilgan
|
20-100
|
3 gacha
|
Barqaror
|
O'rtacha murakkab (oldini oluvchi tadbirlar zarur)
|
Konus yoyilmalari va daryo deltala- rining bosh qismi
|
To'lqin- simon
|
Lyossimon yotqiziqlar qum, ba’zan shag'al bilan aralash holda uchraydi, ular ostida dag'al jinslar bor
|
Tipik bo‘z, sur-bo'z, qumli cho‘l, taqirli
|
Berilmagan
|
Turli darajada yuvilgan joylarda shamol eroziyasi mavjud
|
10-15 va undan past
|
3-10 va undan ko‘p
|
Ko‘proq barqaror
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
Murakkab (maxsus tadbirlar kompleksi zarur)
|
Konus yoyilmalari va daryo deltala- rining o‘rta qismlari, quyi terrasalar
|
Qiya
|
Qumoq, qumloq yotqiziqlari qum qatlamlari qum qatlam- chalari bilan aralash holda uchraydi
|
Sur-bo‘z, qumli cho‘l taqiri
|
Turli darajada
|
Shamol eroziyasiga berilgan
|
5-10
|
5—10 va 10-30
|
Barqaror emas
|
Juda murakkab (katta hajmda maxsus tadbirlar kompleksi zarur)
|
Konus yoyilmalari va daryo deltala- rining etak qismlari, qirlar, adirlar, platolar
|
Yassi, qiya to'lqinsi- mon botiq
|
Og‘ir mexanik tarkibli yotqiziqlar (gil, og‘ir qumloq) shag‘al aralash qumloq (jipslashgan)
|
Sur-bo‘z, taqir o‘tloq, taqirli, sho‘rxok
|
Yotqiziqlar tarkibida tuz va gips mavjud
|
Shamol eroziyasiga turli darajada berilgan
|
3-5, 10-20
va undan pastda
|
10-30 va undan ko‘p
|
Juda barqaror
|
Bilimingizni sinab kolring:
Yerlarni dehqonchilik maqsadlarida baholash qanday amalga oshiri- ladi?
O‘zbekistondagi tabiiy komplekslar murakkablik darajasiga ko‘ra qanday guruhlarga ajratilgan?
Nima uchun oddiy tabiiy komplekslarda dehqonchilik qilish juda qulay?
Siz yashab turgan joy tabiiy komplekslarning murakkablik darajasi qanday? U yerda dehqonchilik qilish qulaymi? Kuzatishlaringizni daftaringizga yozing.
§. IQLIMIY RESURSLARNI BAHOLASH
Iqlim resurslarining miqdor ko‘rsatkichlari ko‘p jihatdan qishloq xo‘jalik ekinlarining turini va hosildorligini belgilab beradi. Har qanday ekinlarning pishib yetilishi uchun ma’lum miqdorda issiqlik zarur bo‘ladi. Shuning uchun ham mamlakatimiz iqlimiy resurslarini qishloq xo‘jaligi nuqtayi nazaridan baholash muhim amaliy ahamiyatga ega.
Vegetatsiya davrida kerakli miqdorda issiqlik mavjud bo‘lsagi- na ekinlar urug‘i unib chiqadi, rivojlanadi va pishib yetiladi. Ekinlarning urug‘i unib chiqishi, ko‘p hollarda, havo harorati o‘rtacha +10°C dan yuqori bo‘lganda yuz beradi.
O‘zbekistonning tekislik qismida quyidagi issiqlik mintaqalari mavjud: issiq, juda issiq, o‘rtacha jazirama, jazirama, o‘ta jazirama.
Issiq mintaqaga O‘zbekistonning shimoli g‘arbida joylashgan Ustyurt platosining Orol dengizi sohillari kiradi. +10°C dan yuqori haroratlar yig‘indisi 3500° dan kam. Mazkur mintaqada uzumning ertapishar navlari yetilishi mumkin.
Juda issiq mintaqada haroratlar yig‘indisi 3500—4000°. Mazkur mintaqaga Ustyurt platosining shimoliy va o‘rta qismlari, Amudaryo deltasining shimoliy qismi kiradi. Ushbu mintaqada uzumning tezpishar, sholining ertapishar, makkajo‘xorining kech- pishar navlari pishib ulguradi.
O‘rtacha jazirama mintaqada haroratlar yig‘indisi 4000—4500° gacha boradi. Ustyurt platosi va Amudaryo deltasining janubiy qismlari, Xorazm vohasi, Qizilqumning shimoliy qismiga to‘g‘ri keladi. Mazkur mintaqada paxtaning ertapishar navlari to‘liq pishib yetiladi.
H I J K L M N
Jazirama mintaqada haroratlar yig‘indisi 4500° dan 5000° ga- cha yetadi. Ushbu mintaqaga Qizilqumning katta qismi, Zarafshon vodiysining quyi qismi, Mirzacho‘l, Farg‘ona vodiysi kiradi. Mazkur mintaqada paxtaning o‘rtapishar navlarini ekish mumkin.
Juda jazirama mintaqada haroratlar yig‘indisi 5000° dan yuqori bladi. Qashqadaryo, Surxondaryo viloyatlarining janubiy qismlari shu mintaqada joylashgan. Ushbu mintaqada ingichka tolali paxta yetishtiriladi.
Sizga ma’lumki, O‘zbekistonning sharqiy va janubi sharqiy qismlari asosan tog‘lardan iborat. Tog‘larda balandlikka ko‘tarilgan sayin havo harorati pasayib boradi, natijada musbat haroratlar yig‘in- disi kamayib, yetishtiriladigan ekin turlari ham o‘zgarib boradi.
Tog‘larda quyidagi issiqlik mintaqalari ajratiladi: iliq mintaqa- ga, salqin mintaqaga, juda salqin mintaqa.
Iliq mintaqada haroratlar yig‘indisi 3000—4000° atrofida va o‘rtacha balandlikdagi tog‘larni o‘z ichiga oladi. Ushbu mintaqada lalmikor yerlarda don yetishtirish hamda sug‘orma uzumchilikni rivojlantirish mumkin, paxta yetilmaydi.
Salqin mintaqada musbat haroratlar yig‘indisi 3000° dan kam. O‘rtacha balandlikdagi tog‘larni o‘z ichiga oladi. Mazkur mintaqadan asosan yaylov sifatida foydalaniladi.
Juda salqin mintaqada haroratlar yig‘indisi 1000° dan kam, dehqonchilik uchun yaramaydi. Bu mintaqa baland tog‘larni o‘z ichiga oladi.
Bilmingizni sinab ko'ring:
Havo harorati necha darajaga yetganda ekinlar urug‘dan unib chiqa boshlaydi?
O‘zbekistonda qanday issiqlik mintaqalari ajratilgan?
Musbat haroratlar yig‘indisi qancha bo‘lganda ingichka tolali paxta yetishtirish mumkin?
Qaysi mintaqadan asosan yaylov sifatida foydalaniladi?
Qaysi mintaqa dehqonchilik uchun yaramaydi?
Do'stlaringiz bilan baham:
