«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

Tirik organizmlar yashash muhiti sifatida. Tirik organizmlar parazit va 
simbioz  hayot  kechiradigan  organizmlar  uchun  yashash  muhiti  hisoblanadi. 
Tirik  organizmlar  –  o‘simliklar,  hayvonlar,  shu  jumladan,  odam  tanasi 
boshqa organizmlar uchun yashash muhiti bo‘lib xizmat qiladi. Bir organizm 
7-rasm. 
Tuproqda yashovchi organizmlar.

---

35
ikkinchi organizmdan yashash muhiti sifatida foydalanishi tabiatda qadimdan 
mavjud va keng tarqalgan hodisa hisoblanadi. Tanasi boshqa organizm uchun 
yashash  muhiti  bo‘lib  xizmat  qiladigan  organizm  xo‘jayin  deb  yuritiladi. 
Parazit  bakteriyalar,  zamburug‘lar,  umurtqasiz  hayvonlar;  simbioz  holda 
yashovchi  sodda  hayvonlar  va  suvo‘tlari  xo‘jayin  organizmdan  yashash  joyi 
va  oziq  manbayi  sifatida  foydalanadilar. 
Simbioz  munosabatlarning  bir  necha  xil  shakllari  mavjud,  bu  bilan  siz 
keyingi  mavzularda  tanishasiz.  Xo‘jayin  organizmning  ichki  organlari  va 
to‘qimalarida  yashovchi  organizmlar  endobiontlar  (yunoncha  «endon»  – 
ichki,  «biontos»  –  yashovchi)  deyiladi  (8-rasm). 
8-rasm. 
Keng tasmasimon chuvalchangning hayot sikli: 1 – voyaga yetgan chuvalchang; 
2 – yetilgan tana bo‘g‘ini; 3 – tuxumi; 4 – birinchi tartib lichinka; 4(a) – bi rinchi tartib 
oraliq xo‘jayin (siklop); 5 – ikkinchi tartib lichinka; 5(a) – ikkinchi tartib oraliq xo‘jayin 
(mayda baliq); 6 – uchinchi tartib lichinka; 6(a) – uchinchi tartib oraliq xo‘jayin (yirtqich 
baliq); 7 – asosiy xo‘jayin (odam, yirtqich hayvonlar).

---

36
Tirik  organizmlar  tanasida  yashash  muhiti  sifatida  undan  foydalanuvchilar 
uchun  yetarli  suv  va  oziq,  doimiy  qulay  harorat,  fizik-kimyoviy  ko‘rsat kich-
lar  kabi  bir  qancha  qulayliklar  bor.  Lekin  shu  bilan  birga  parazit  va  simbiont 
organizmlar  bir  qator:  yashash  maydonining  torligi,  tarqalish  imkoniyatlarining 
cheklanganligi  va  murakkabligi,  xo‘jayin  organizmning  immun  sistemasi 
tomonidan  himoya  reaksiyalari  ta’siri  kabi  qiyinchiliklarga  ham  duch  keladi.