«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati



Download 4,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet52/312
Sana26.06.2021
Hajmi4,78 Mb.
#101651
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   312
Bog'liq
biologiya 11 uzb

Muhit omillarining organizmlarga 
ta’sir etish qonuniyatlari. Ekologik 
omillar  xilma-xil  bo‘lishiga  qaramay  ularning  tirik  organizmlarga  ta’sir 
etish  xarakterida,  ekologik  omillarning  ta’siriga  tirik  organizmlarning  javob 
reaksiyalarida  bir  qator  umumiy  qonuniyatlarni  aniqlash  mumkin. 
Har bir tirik organizm muhit omillariga nisbatan o‘ziga xos moslanishlarga 
ega  bo‘lib,  omillarning  ma’lum  me’yorda  o‘zgarishlari  doirasida  normal 
hayot  kechirishi  mumkin  (9-rasm). 
Muhit  omilining  yetishmasligi  ham,  me’yordan  ortib  ketishi  ham  tirik 
organizmlar  hayot  faoliyatining  o‘zgarishiga  olib  keladi.  Ekologik  omilning 
organizm  hayot  faoliyatiga  ko‘rsatadigan  ta’sirining  eng  qulay  chegarasi 
biologik  optimum  yoki  optimum  zonasi  deyiladi. 
Optimum  zonasidan  og‘ish,  ya’ni  chetga  chiqish  noqulay  hayot  zonasi 
(pessimum  zona)ni  belgilaydi.  Og‘ish  qanchalik  kuchli  bo‘lsa,  omilning 
organizmga  noqulay  ta’siri  ko‘proq  namoyon  bo‘ladi.  Har  qanday  organizm 
ekologik  omilning  eng  yuqori  –  maksimum  va  eng  quyi  –  minimum  chega-


41
ralari  doirasi  –  chidamlilik  chegaralari  doirasidagina  hayot  kechira  oladi, 
omilning  bu  chegaradan  og‘ishi  organizmning  nobud  bo‘lishiga  olib  keladi. 
Ekologik  omil  ko‘rsatkichlarining  tirik  organizmlar  yashashi  mumkin 
bo‘lgan  chidamlilik  chegaralari  doirasi  tolerantlik  (lot.  «tolerantia»  –  sabr-
toqat)  zonasi  deb  ham  yuritiladi. 
Har  bir  tirik  organizm  uchun  ma’lum  ekologik  omilning  muayyan 
ko‘rsatkichlardan  iborat  maksimumi,  optimumi  va  minimumi  mavjud.  Har 
bir turning muayyan ekologik omilga nisbatan chidamlilik chegarasi mavjud. 
Masalan,  uy  pashshasi  +7°C  dan  past  va  +50°C  dan  yuqori  haroratlarda 
yashay  olmaydi,  bu  tur  uchun  +23+25°С  optimal  harorat  hisoblanadi.  Odam 
askaridasi  esa,  faqat  odam  tanasi  haroratidagina  yashay  oladi. 
Omilning  ma’lum  ta’sir  kuchi  bir  tur  uchun  optimal  bo‘lsa,  boshqa  tur 
uchun maksimal yoki minimal, uchinchi tur uchun esa, chidamlilik chegarasi 
doirasidan  chetga  chiqishi  mumkin.
Nemis  olimi  Yustus  Fon  Libix  madaniy  o‘simliklarning  hosildorligi 
tuproq  tarkibida  kam  miqdorda  bo‘ladigan  mineral  moddalarga  bog‘liqligini 
aniqladi.   

Download 4,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   312




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish