Sharq filologiyasi va falsafa fakulteti turkiy tillar kafedrasi



Download 223,1 Kb.
Pdf ko'rish
bet29/45
Sana31.12.2021
Hajmi223,1 Kb.
#229389
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   45
Bog'liq
turk tilida adabiyotshunoslik terminlarining semantik-struktur tahlili

Sakkiz bo`g`inli 

A-dım süm-bül bo-yum u-zun 

1    2     3       4     5   6    7   8 



Bardaklarım dizim dizim 

Açılırım bahar, güzün 

Benden âlâ çiçek mi var.! (Ö. Bedrettin ) 

O`n bir bo`g`inli 

 

Bül- bül ne ya-tar-sın yaz ba-har u-zun 

  1      2   3   4   5    6    7    8   9  10  11 



Çağrışıp ötmenin zamanı geldi 

Serviler yeşerdi çiçekler doldu 

Cana can katmanın zamanı geldi    (Cevheri) 

O`n to`rt bo`g`inli 

O gün-ler-ce dö-ğül-dü, fa-kat hiç sır ver-me-di 

1    2     3   4   5    6   7    8   9   10  11 12  13   14 



Yanıldı bir aralık ve yalnız “Anton” dedi 

Đ

smini fısıldadı sustu ve benzi uçtu  

Vücudu kan içinde, yaralarıkorkunçtu  (V. Andreef) 

Heje vaznining yana bir xususiyati misralarning turoqlarga bo`linishidir. Masalan, 



Bir vakte erdi ki      bizim vaktimiz 

Yiğit belli değil       mert belli değil 

6+5=11 


Bu  misoldan  ko`rinib  turibdiki,  misra  ikki  qismga  bo`lingan:  birinchi  qism  olti, 

ikkinchi qismi esa beshta bo`g`in bor. Shunday qilib, 11 bo`g`inli misra 6+5 bo`g`inli 

qismlarga ajratilgan. Misralarning bunday qismlarga ajralishi durak (turoq) deyiladi.  

Heje vaznida  turoqlar bo`ladi. 

Sakkiz va o`n to`rt bo`g`inli turoqlar. 

4+4=8; va 7+7=14 tarzida bo`ladi. Masalan: 



1)

 

Adım sümbül      boyum uzun 

                  4 + 4 = 8 



 


 

26 


 

2)

 

O günlerce döğüldü     fakat hiç sır vermedi 

                            7  +  7 =14 

O`n bir bo`g`inli vaznlarning aksariyati yuqorida ko`rib o`tkanimiz kabi 6+5=11  

bo`g`in bo`limlariga bo`linadi. 

Turoqlar  misralardagi  ohangni  kuchaytiradi.  Vaznlardagi  turoqlar  turk 

she`riyatining  asrlar  davomida  shakllangan,  qonunlashgan  ohang  unsurlaridir.  Heje 

vaznida she`rlar yozilganda har doim turoqlarni ham e`tiborga olish kerak. 

Aruz vazni arab she`riyatining milliy nazm shaklidir. Turk she`riyatiga arab va 

eron  adabiyoti  orqali  kirib  kelgan.  Turk  she`riyatida  asrlar  davomida  she`r  qolibi 

sifatida joy olgan. 

Aruz vaznining eng muhim xususiyatlari quyidagilardan iborat: 

Aruz  vaznida  heje  vaznidagi  kabi,  asosiy  o`lchov  misralardagi  bo`inlar 

miqdoridir. Masalan, Tavfiq Fikratning “Sabah olursa” (Tong otsa) she`ridagi har bir 

misra  15  hijodan  iboratdir.    Tanlangan  misralar  14  bo`g`indan  bo`ladi.  Faqat  hijo 

sonining  o`lchovi  boshqa  unsurlarga    asoslanadi.  Bu  jihat  hijolarning  uzun  va 

qisqaligiga  asoslanadi.  Ma`lumki,  so`zlarning  hijolarida  qisqalik  va  cho`ziqlik  har 

doim mavjuddir. 

Faqat  hijo  uzunligi  aksariyat  hollarda    so`zlarning  oxirgi  bo`g`iniga  to`g`ri 

keladi. Hijo uzunligiga arabcha va forscha so`zlarda uchratamiz. 

Masalan, cahil so`zida ca hijosi uzun, hil hijosi qisqadir.  

Endi uzun hijolari (―), qisqa hijolari V   belgisi bilan bir misra she`rni ko`rib 

chiqamiz. 

T.  Fikrat  bir  she`rida  “Fikri  hür,  vicdanı  hür,  irfanı  hür  bir    şairim”    deydi.  Ushbu 

misradagi qisqa va  cho`ziq bo`ginlarni belgilab chiqamiz: 



           Fik ri hür, vic da nı hür, ir fa nı hür bir  şa i rim 

           ― V  ―   ―  ― V   ― ― ― V ―  ― ― V  ―. 

Ko`rinib turibdiki, bu qolipga solib yozilgan she`rdir. 

Shu kabi aruz vaznining bir nechta qoliplari mavjud. Aruz vazni turk tili grammatik  

qurilishiga  uyg`un  bo`lmaganligi  bois  ba`zi  so`zlarning  talaffuzini  buzadi.  Shu 

sababli hozirda bunday she`rlar deyarli yozilmayapti. 




 

27 


 

Turk  adabiyotshunosligida  aruz  va  heje  (barmoq)  she`r  shakllaridan  tashqari 

sarbast (erkin) she`r shakli ham bor. 

 Sarbast shakli hissiyot vatushunchalar anchayin erkin bayon qilinmoqda.  

Sarbast shaklda vazn ham qofiya ham muhim ahamiyat kasb etmaydi. 

Quyida sarbast vaznining ba`zi xususiyatlarini ko`rib chiqamiz: 

Dastlab,  Nozim  Hikmatning  “Çarlık  Rusyanın  ölümü”  (Chor  Rossiyasining  o`limi) 

nomli she`rining ba`zi misralariga to`xtalib o`tamiz: 



“Bin dokuz yüz on yedi ikinci teşrin idi 

                                 yumuşak ve derin 

                                                   sesi ile Lenin 

      dün erkendi yarın geç 

                       zaman tamam bugün”  dedi. 

Ushbu misralarda ko`rinib turganidek, bo`g`inlar soniga ahamiyat berilmagan. Lekin 

qofiya jihatidan bu she`r butunlay sarbast emas.  

Agar  she`rga  diqqat  qaratadigan  bo`lsak,  ma`lum  bo`ladiki,  tenglama  ba`zi  joylarda 

yonma- yon shaklda amalga oshirilgan. “dedi” va “idi”,  “derin” va “Lenin” kabi.  


Download 223,1 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish