Sharq filologiyasi va falsafa fakulteti turkiy tillar kafedrasi



Download 223,1 Kb.
Pdf ko'rish
bet25/45
Sana31.12.2021
Hajmi223,1 Kb.
#229389
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   45
Bog'liq
turk tilida adabiyotshunoslik terminlarining semantik-struktur tahlili

 

 

1.2.  Turk  adabiyotshunosligida  she`riy  vaznlar  va  ularning  semantik-struktur 

tahlili  

 

Aruz  Sharq  xalqlari  adabiyotida  keng  qo`llanilgan  o`ziga  xos  vaznlar  tizimi. 



Aruz  vazni  hijolarning  talaffuzidagi  uzun  qisqaligiga  asoslangan  bo`lib,  mussiqa 

bilan chambarchas bog`liqdir

13

.  


Aruz vazni – aslida arab nazmining qadimiy she`riy tizimi. Aruz haqidagi ilm – 

aruzshunoslik VIII asrda vujudga kelgan. Bu ilmning asoschisi mashhur arab adibi va 

olimi Halil ibn Ahmaddir. Halil ibn Ahmad arab nazmini chuqur tadqiq etib, undagi 

bir necha vaznlarni kashf etgan va ularni 15 bahrli bir tizimga solib uni “Aruz” deb 

nomlagan.  Bu  she`riy  tizimning  aruz  deb  atalish  sababini  aruzchilar  turli  xil 

                                                 

13

 Adabiyotshunoslik atamalarining izohli so`zligi, F.Salayev, G.Qurboniyozova, T.,2010 




 

23 


 

izohlashadi.  Ba`zilar  “Aruz”  so`zining  lug`aviy  ma`nosi  “qiyin  yo`l”,  bu  ilm  qiyin 

bo`lganligi  uchun  uni  aruz  deb  ataganlar  deydilar.  Boshqa  aruzchilar  bu  so`z  “arz 

qilinadigan” degan ma`noga ega , she`r vaznini aniqlash uchun bu ilmga arz qilinadi, 

shu sababli unga aruz deb nom berganlar degan fikrni olg`a suradilar. Alisher Navoiy 

“Mezon  ul  avzon”  asarida  “aruz”  atamasini  quyidagicha  izohlaydi:  “Va  bukim,  bu 

ilmni nechun “aruz” deydilar, muxtalif ahvol bor. Ul jumladin biri bila iktifo qililur. 

Va  ul  budurkim,  Halil  ibn  Ahmad  rahmatullohki  bu  fanning  vozi`idur,  chun  arab 

ermish  va  aning  yaqinida  bir  vodiy  ermishki    ani  aruz  derlar  ermish  va  ul  vodiyda 

arob o`yinlarini tikib, jilva berib, bahog`a kiyirurlar ermish. Va uyni arab “bayt” der. 

Chun  baytlarni  bu  fan  bila  mezon  qilib,  mavzuyini  bo`lur,  bu  munosabat  birla  aruz 

debdurlar” .  

Bu fikr g`oyatda e`tiborli mo`tabar va haqiqatga yaqin.  

Bundan  tashqari,  namatdan  ishlangan  o`tovning  o`rtasidagi  tirgak  yog`ochni  ham 

aruz  deb  yuritganlar.  Binobarin,  ko`chma  ma`noda  bayt  –  uyining  birinchi 

misrasining  oxiridagi  ruknni  ham  aruz  deb  yuritganlar.    Mahmud  Qoshg`ariyning 

“Devonu  lug`otit  turk”  asarida  aruz  vazniga  o`xshash  vaznda  yaratilgan  she`riy 

parchalar  bor.  Bu  hol,  birinchidan,  turkiy  tilde  yaratilgan  she`r  vaznini  aniqlashda 

misradagi  so`zlarning  bo`g`in  miqdorini  hisobga  olish  bilan  aloqador  bo`lsa, 

ikkinchidan,  aruz  va  barmoq  tizimlari  bir-biriga  tabiatan  yaqin  she`r  tuzilishidir. 

Aruzning turkiy she`riyatda yashab qolishi va rivoj topishining boisi mana shundadir.  


Download 223,1 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish