Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amaliyoti kafedrasi

12.Asotsionallik.
Ijtimoiy qobilyatlarni aniqlab beradi. Quyi shkaladagi ikki qismi: “vijdoniylik” va “extiyotkorlik” o’z ichiga oladi. Bu shkalani mutaxasisilar tomonidan tekshirilgan. Ekspert, pedagoglar, mutaxasislar ushbu shkalada : intizomlilik, ijtimoiy normalarga moslashganlik, vijdoniylikni ko’rsatadi. Metodika statistik tahlil qilinganda, undagi natijalar “yolg’on” bo’lishi mumkinligini aniqlangan, ayniqsa ekspertiza natijalarida. Butday natija ayniqsa kattalarda 20 yoshdan yuqorisida kuzatilgan, o’smirlarda va yoshlarda emas. Bu shkala “shaxsni ijtimoiylashganini” baholab beradi” ijtimoiy adaptatsiyadagi qiyinchiliklar, ijtimoiy talablarga salbiy munosabat, takrorlanuvchi va qiyin korreksiyalanuvchi asotsial reaksiyalarga munosabatni aniqlab berdi.
Shkalada yuqori ball olgan shaxslarda axloqiy noto’liqlik, ijtimoiy ta’sirchanlik yuqoriligini ko’rish mumkin. Ularga g’urur, masuliyatlilik, mehr-muhabbat, uyalish va boshqa shu kabi hislar mutlaqo begona. Shuningdek maqtovlarga, jazolanishga va o’z vazifalariga e’tibor bermaydilar, jamiyatdagi axloqiy etikaviy normalarga bo’yin sunmaydilar shaxslar hisoblanadi.
Ma’naviy qiziqishlarning pasayishi bilan, hayotiy jozibadorlik mustahkamlanadi. Bu shaxslarning ko’pchiligida hayotdan rohatlanish va qoniqishga intilish hislari ustunlik qiladi. Rohatlanish va o’ta kuchli hissiyotlarga bo’lgan intilish, har qanday to’siq va cheklovlardan ustonlik qiladi. His-tuyg’ulari ta’lab etgan jo’shqinlik ta’sirida, hech qanday shart sharoit va atrofdagilarning fikri bilan hisoblashmaydilar. Tanqidlarga va e’tirozlarga shaxsiy erkinlikni cheklash deb qaraydilar. Ijtimoiy axloq chegarasida bo’lishga va xulq-atvorini nazorat qilishini talab etgan shaxslarga dushman sifatida qarashadi.
Kuchli affektiv hissiyotlar va rohatlanishga bo’lgan intilish qanchalik yuqori bo’lmasin, ular turg’unlashmagan bo’lib, bu hissiyotlar tez so’nadi va zerikish, yoqtirmaslik hislari bilan almashinadi. Ilgari o’zlarining ehtiroslarini qondirish uchun hamma narsaga tayyor bo’lib,keyin ular birdan sovuq yoki befarq, shafqatsiz va zolim bo’lib qoladilar. Ularga o’zlari intilgan ishga teskari bo’lib, endi o’z yaqinlarini azoblash, ularga o’z kuchini ko’rsatishga kirishadilar. Kuchli egoizim va o’z-o’zini sevish xulq-atvor va harakatlari chegarasidan ustunlik qiladi. Boshqalar oldidagi vazifalarini bajarishdan ko’ra, barcha kuch va energilarini o’z hissiyotlari, o’z-o’zini sevishga, xohishlarini qondirishga safarbar qiladilar. Bunday psixik to’belik quyish shkalalarda yuqori ball olgan shaxslarda ham dominantlik qiladi. Agar vijdonlilik past ball bo’lsa, unda xatti-harakatlar ko’proq axloqiy e’tiqod sifatida namoyon bo’ladi va agar turg’unlashganlik yuqori bo’lsa, unda mas’uliyatsizlik xatti-harakatlarda namoyon bo’ladi.
Ushbu shkalada past ball olgan shaxslarda ijtimoiy me’yorlarga nisbatan yo’nalganlik, identifikatsiya, barqarorlik, kamtarlik, bo’ysunuvchanlik, ijtimoiy qiziqishlarni tor doiraga egaligini ko’rsatadi. Bu odamlar faol emas, cheklangan, qo’rqoq, hulqida юmshoqlik mavjud. Faolliyatda ularga qattiq qo’llik, shijoat kamlik qiladi, ayniqsa o’z maqsadiga erishishga qiyinchiliklarga duch keladi. Ularga shaxsiy faollik еtishmaydi, boshqalarga tez bo’ysunuvchan bo’lishadi, osongina taslim bo’lishadi, o’zlaridan katta, tajribali shaxslarning fikri va maslaxatini so’zsiz qabul qilib, bo’ysunadi.