Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

lekonar, letsidiy 
va 
biator 
tiplarida 
boMadi.
Lishayniklardagi xaltachalarsilindr, to ‘g ‘nogMch, nok kabi 
k o ‘rinishlarda kattaligi uzunasiga 40 - 75 mkm, eniga 15-25 mkm 
keladi, ayrim larida bo ‘yi 400 mkm, eni 90 mkm keladiganlari ham 
bor.
Lishayniklarning k o ‘pchiligida xaltachalar unitunikat, bosh- 
qalarida bitunikat tipida ochiladi. Xaltachadagi sporalam i soni 
k o ‘pincha 8ta, undan oz yoki k o ‘p boMishi ham mumkin. Ayrim 
lishayniklardagi xaltada bitta katta spora boMsa, 200 tagacha 
m aydalari ham boMadi. Sporalar odatda rangli ham, rangsiz ham 
boMadi.
Sporalam ing shakli shar, tuxum, urchuq, nina kabi k o ‘ri- 
nishlarda, ch o ‘ziqlari to ‘g ‘ri, egik, spiral buralgan, bir hujayrali, 
ikki 
hujayrali, 
k o ‘phujayralaridan 
iborat 
boMishi 
mumkin.
161

---

S p o ra la r n i m c v a ta n a l a r d a n a t ro f i g a tarqalishi k o ‘p c h i lig id a faol, 
faol b o ' l m a g a n tarzda r o ‘y b e r a d i, q u la y s h a ro itg a tu shsa fo to b io n t 
b ila n y a n g i lishaynikni h o sil qiladi.
Lishayniklaming ekologiyasi Lishayniklar atrof muxitning 
k o ‘plab omillariga deyarli befarq holda b o ‘lganligidan uzoq m uddat 
davomidagi qurg‘oqchilikga, yuqori va past haroratga chidamli 
organizmlar. Ular boshqalar b o ‘lm aydigan daraxt p o ‘stlog‘i p o ‘stsiz 
yogochli tuproq barg xayvonlarning suyagi toshlarni yuzasi xatto 
beton temir kabilarni yuzasida ham o ‘saveradi. Lishayniklar sekin 
o ‘sganligidan moxlar yoki to ‘qimani o ‘sim liklar ularni o ‘sayotgan 
joyidan siqib chiqaradi.
Lishayniklam ing ayrim turlari atrof m uxitning ifloslanishiga 
ju da sezgir (masalan 
Lobaria pulm onaria
), boshqalari bunga 
beparvo, poleotorantli, masalan, 
Hypogymnia physodes.
Ular 
orasida muayyan substratda, turli joylarda o ‘sadiganlari ham bor.
Lishayniklami bir necha ekologiya gum hlari bop, ularda 
asosiylari quydagilar.
Epigey lishayniklar oziq m oddalari kam, boshqa organizimlar 
avvalo yuksak o ‘sim liklar uchun noqulay tuproqlarda tarqalgan. 
Tundra, o ‘rm ontundiraning ju d a katta xududlari asosan buta 
k o ‘rinishidagi lishayniklar bilan qoplangan. Bu joylarda 
Cladonia,
Alectoria, Cetraria, Stereocanlon
turkum larining turlari ju d a k o ‘p.
N am o ‘rmonlarda yaproqsim on lishayniklardan 
Peltigera,
N ephrom a
va boshqa turkum lam ing zam burug1 lari m oxlar bilan 
birga uchraydi. Bu guruhni epibriofit lishayniklar deb nom lansa 
to ‘g ‘riroq b o ‘ladi. Epigey lishayniklam i tuproq hosil b o ‘lishida 
ahamiyati katta.
Epifit lishayniklar daraxt tanasi, shoxlari, butalarda tarqal­
gan.U lar yaproq va quyqa k o ‘rinishlarda, buta k o ‘rinishidagilari 
kam. B a’zan daraxt tanasining p o ‘stlog‘ini ustida o ‘sadiganlarini 
epifleoid p o ‘stIoq ostidagilami gipofileoid gum hlariga farqlanadi.
Epiksil lishayniklar qurigan ham da ishlov berilgan y og ‘ochda 
o ‘sadi. Bu ekologiya gum higa quyqa, yaproq va buta k o ‘rinishidagi 
lishayniklam ing k o ‘pchiligi mansub. Epiksillar boshqa substratlar 
am alda deyarli uchramaydi, ularga 
Cladonia botrytes
m isol b o ‘ladi.
Epilit lishayniklar toshli substratda tarqalgan, ular asosan quyqa 
va yaproq shakliga ega. B uta k o ‘rinishidagilari kam uchraydi. Epilit
162

---

lishayniklar orasida qoyalarning yoriqlaridagilami endolitlar tashkil 
qiladi.
Lishayniklarni suv sachirab turadigan joylarda tarqalganlari 
ham bor. Ularga misol sifatida