Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

Abiotik omillar. 
Abiotik omillarga harorat, y o ru g iik , suv va 
s u v o i o 'sib turgan joyning tarkibi va xossasi, aerofit va suvdan 
tashqarida 
0
‘suvchi suvo‘tlar uchun havoning holati va boshqa 
om illar kiritiladi.
Suvo'tlarning ko‘pchiligi uchun suv doimiy o'sish muhiti 
hisoblanadi. Suvda erigan tuzlar va shunga k o ‘ra uni sho‘rligi 
suvo'tlarni tarqalishiga ta ’sir etuvchi omillar, cheklovchi darajadagi 
muhim omillardan hisoblanadi. Suvda erigan tuzlarni tnikdori,
57

---

shunga k o ‘ra ‘suvo'tlam i bunday suv havzakm da o ‘saolishlariga 
ko ‘ra oligogalin, m ezogalin, u ltra g a lin guruhlariga boMinadi.
Bunday suv havzalarida o ’sadigan suvo‘tlam i tun va ularni 
mikdori suvni sboi'ligi bilan bogMiq.
Har bir suvo‘tlar guruhida turli darajada sho'rlangan suvlarda 
o'sadigan tuiiarini topish mum kin. K o ‘k-yashil suvo‘tlar, asosan 
chuchuk suvlarda, qisman sho‘r suvlarda tarqalgan. Tillarang suv- 
o'tlarning anchagina turlari dengiz suvlarida k o ‘p. Diatom suvo‘tlari 
dengiz va chuchuk suvlarda deyarli bir xil darajada tarqalgan.
K o ‘n g ‘ir suvoMlari suvning sho‘rligini bir oz o'zgarishini dar- 
hol sezadi. Xullas, suvoMIar suvning sho'rlanishini ancha katta dara­
jada o ‘zgarishlariga m oslashgan holda o'sish imkoniyatlariga ega.
0 ‘sish muhitida suvo‘t uchun zam r boMgan makro va 
m ikroelem entlarning m avjudligi ularni rivojlanishi uchun hal 
qiluvchi ahamiyatga ega. M akroelem entiar va ularning birikmalari 
(m akrotrof biogenlar ham deb ataladi) organizm uchun ko‘p 
m ikdorda talab qilinadi. U lar orasida azot va fosfor eng muhim 
ahamiyatga ega. Azot barcha oqsil m olekulasining tarqibiga, fosfor 
oksidlanisb-qaytarilish reaktsiyalarini 
muhim
ahamiyatga ega 
buigan yadroning tarqibiy qismi hisoblanadi. Kaliy, kaltsiy, 
oltingugurt, magniy kabi elem entlar ham azot va fosfor kabi zamr.
O 'sim lik uchun ju da oz mikdorda zam r boMadigan mikroele- 
m entlar ham ular hayotida alohida aham iyat kasb etib. ayrimlari 
turli fermentlarni tarkibiga kiradi. M ikroelem entlar k o ‘pincha 
cheklovchi omil sifatida ham boMadi. Ularga 10 element: temir, 
m arganets, ruh, mis, bor, kremniy, kobalt, m olebden, xlor va 
vanadiy kiradi. Fiziologiya nuktay nazardan ulam i uch guruhga 
boMinadi:
Fotosintezni amalga oshrishda zarur boMadiganlari: temir, 
m arganets, rux, xlor va vanadiy. Azot alm ashinuvini ta ’min- 
lovchilar: temir, bor, kobalt, molebden.
B oshqa 
m etobalit 
jarayonlarni 
tezlashtirishda 
ishtirok 
etadiganlari: m arganets, mis, bor, kremniy, kobalt. Turli sistematik 
guruhlarga mansub suvo'tlarning makro va m ikroelem entlarga 
boMgan talabi ham turlicha. Diatom suvoMlari o ‘sish va rivojlanish 
uchun ham da qattiq p o ‘sti sovutni hosil qilish uchun anchagina 
mikdorida krem niy tuzlari zarur. Kremniyni kamligi yoki ko'pligi 
tufayli diatom suvoMlarning sovuti qalin yoki yupqa boMadi.
58

---

< ;m iar 
:: d e n g i z l a r d a o ' s a d i g a n su v о i 
in g d e y a r l i 
1 k m ■
. ! ! : :
l u i l a r i ucluu- n i i r a t l a r v a l o s f a t l a r c h c k l o v t l
i
1
*< 
atida 
is h t i r o k
eUuh
Quyosh y o m g iig i o'sim liklar hayotida suvdan kam bulniagan 
aham iyatga ego. Yorutiik <)‘simliklarga fotokimyoviy reaktsiyalarni 
horishi uchun muhim manba va ularni rivojlanishini nazorat etuvchi 
omil hisoblanadi. 
lining 
ortiqclialigi huddi yetishmovchiligiday 
suvo'tlarning rivojlanishida juda jiddiy buzilishlarga sabab bo'ladi.
Suv kuyosli nurini atmosferaga nisbatan ko'proq shirnadi. 
T o'lqin uzunligi uzun bulgan iliq nurlav suvmng yuzasidayoq 
shimiladi, infraqizillar bir necha santimetr chuqurroqda, ultrabi- 
nafsha nurlar esa bir metr, to'lqin uzunligi 500 nm atrofidagilari esa 
200 пш chuquriikgacha yctib boradi. Suv havzasining yoritilganligi:
1. Suv yuzasini yoritilish sharoiti bilan.
2. Suv yuzasidan yorug'likni kaytarilish darajasiga.
3. Quyosh nurlarni suv qatlamida tarqalishi va shimilishiga 
bog'liq.
Dengizdagi suvo'tlari odatda 60 m, b a’zan 100-120 m, 
okeanlarning tinik suvlarida 140 m chuquriikgacha tushib boradi. 
K o'llarda 10-15, ayrim hollarda 20-30 metr chuqurliklarida 
suvo'tlari tarqalgan.
Suvo'tiarni ham yom g'likka nisbatan yuksak o'sim liklar kabi