Шарипова Рахима Мухторовна Замонавий ўзбек шеъриятида табиат рамзларининг бадиий талқини 5 Шарипова Рахима Мухторовна

Булут-қор-шамолнинг уйғун келиши

Булут, ёмғир ва шамолнинг бирга келиши

Ёмғир, қор ва шамолнинг бирга келиши.

1. Замонавий ўзбек шеъриятида табиат рамзлари уйғунликда, ёнма-ён келиши ҳам кузатилади. Натижада рамзий маънони кучайтиришга, лирик қаҳрамон руҳиятини ёрқин ифодалашга эришилган. Шеъриятда бу ҳолат бир неча кўринишда намоён бўлган.
Чўлпоннинг “Қор” шеърида шоир табиат мўъжизаси ҳисобланган оппоқ қорнинг ёғиш ҳолатини тасвирлайди. Қорнинг майин шамолда ўйнаб тушиши элакдан тушаётган оппоқ унга ўхшатилган. “Оппоқ капалак” – қорга нисбатан қўллаган шоирнинг янги ташбеҳи. Бунда ўхшашлик қорнинг ерга иниши капалакнинг қанот қоқиши билан уйғунлик. Шу уйғунликни шоир қалбдан ҳис этган. Демак, бунда булут-қор-шамол учлиги асосида поэтик манзара яратилган. Aммо кейинги сатрлар ижтимоий мазмунга йўғрила боради ва шеърга маҳзун руҳ кириб келади. “Тўнмоқ” музламоқ деганидир. Қор айни замонда совуқларни ҳам бошлаб келади ва жимжит уйларни ўраб олади. Жимжит уй деганда шоир камбағал хонадонларни назарда тутади. Чунки қор юпун хонадонлар учун хурсандчилик эмас. Шунинг учун “жимжит уй”, “қип-яланғоч дала”, “қуши кетган уя” сингарилар қиш атрибутлари сифатида юпун халқ аҳволини акс эттириб келади. “Бузилган ўлкага” шеъри эса исён руҳи билан суғорилган. Хусусан, “тоғлари кўкларга салом берган зўр ўлка” – Туркистоннинг бошида “қуюқ булут кўланка” пайдо бўлганлиги тасвирини буни тасдиқлаб туради. “Қуюқ булут кўланка” рамзий маънода эрк ва озодлик йўлларини тўсиқ бўлган собиқ тузум назарда тутилади. Шоир ватанда кечаётган ижтимоий жараёнларни ифода этар экан, пейзажга ҳам мурожаат қилади. Тоғдан эриб тушувчи томчилар ёмғирнинг ёғишига ўхшатилади. Айни чоқда дастлабки сатрлардаги фикр тадрижлантирилади. Яъни тоғдан ёмғир янглиғ тушаётган томчиларнинг “инграши” Чўлпон яшаган даврнинг моҳиятини очиб беради. Бунда булут ва ёмғирнинг бирга келиши натижасида поэтик фикрни кучайтиришга хизмат қилган. Замонавий шеъриятда Шамол-булут-ёмғир учлиги орқали табиатнинг турфа ҳолатлари ифода этилган. Ойбек бир неча ижодий намуналарида Булутларни “оқ туя”га менгзайди. Табиат манзараси янгича ташхислар орқали ифодалаган. Жумладан, шамолларнинг булутни қувиши, ёзнинг чангли яшил сочини ювиши сингариларда кузатилади. Ёки булутдан ёмғир ёғиши – унинг терлари қуйилишига нисбат берилади. Яна бир ўзига хослик – ёмғир томчиларининг бриллиантга ўхшатилишида кўринади.