Шарқ педагогик таълимотида таълимий-ахлоқий қарашлар

Aqllilar ulug’lamas shundaylar zotin,

Ulug’larning yomonlik-la, yodlasa otin,

Taxtu baxt farmonlar, ta’qiq va zo’rlik,

Barchasi bekorchi, o’tib ketadi.

Siylasang o’tganlar aziz nomini,

Sening nomingga ham hurmat etadi».

Mutafakkir yurtga boshchilik qilayotgan hukmdorning yuksak aql-zakovat egasi bo’lishi mamlakatda adolatning qaror topishi, shuningdek, ma’rifatning rivojlanishida zarur omil ekanligiga ham alohida urg’u berib o’tadi. hukmdorning nodon va befarosat bo’lishi xalq o’rtasida uning obro’-e’tiborini tushishiga sababgina bo’lib qolmay, kulgu bo’lishiga olib keladi. Asarning ushbu o’rnida mutafakkir quyidagi hikoyatni keltiradi. «Xorun ar-Rashid Misrni egallagach, olomonga qarata shunday dedi: «Misr saltanatiga mag’rurlanib, xudolik da’vo qilgan nobakorning qasdiga o’laroq, bu mamlakatni o’zimning eng manfur qulimga topshiraman». Xorun ar-Rashidning bir zanji quli bo’lib, nomi husayb edi. Misr mamlakatini idora etish vazifasini ana shu qulga topshiradi. husaybning fahm-farosati shu darajada ediki, Misrning bir guruh dehqonlari uning yoniga shikoyatga kelib, «Paxta ekkan edik, bevaqt yomg’ir yog’ib, paxtamiz nobud bo’ldi», - deganlarida, u: «Jun ekish kerak edi, nobud bo’lmasdi», - deya javob beradi».

Bilimli, dono va zukko insonlar hamisha ham elu yurtda o’zlariga munosib hurmatga sazovor bo’lavermaydilar. Aksincha, nodon, johil hamda takabbur kimsalar ko’p hollarda yuqori martaba va mansablarga ega bo’ladilar. Ushbu fikrlar Muslihiddin Sa’diy qarashlarida quyidagicha ta’qin etiladi: