Shamollatish tizimini loyihalashtirish bosqichida va foydalanishda

 63-rasm.Qisqa tutashuvning xillari 
Qisqa tutashuvlarning qaysi birlari xavf ehtimoli yuqori ekanligini aniqlash 
qiyin. Qisqa tutashuvdagi tokning qiymati kо‘p faktorlardan kelib chiqadi, misol 
uchun, qisqa tutashuvdagi zanjir elementlarining parametrlari, manba va 

---

321 
iste’molchilarning quvvati hamda kuchlanishi, qisqa tutashuvning ta’sir etish vaqti 
va h.k. 
Qisqa tutashuvning asosiy sabablari
bо‘lib ochiq izolyatsiyalanmagan 
elektr simlarida shamol ta’sirida va har xil predmetlar orqali fazalar va faza bilan 
neytral simning ulanib qolishi, elektr simlarida, kabel, mashina va apparatlarda 
himoya qatlamining (izolyatsiya) atrof muhit ta’sirida buzilishi, himoya qatlamini 
eskirishi, kuchlanishning yuksalishi, yashinni tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri tushishi, elektr 
moslamalariga qarovsizlik va mexanik jarohatlanishi sababli hosil bо‘ladi. 
Qisqa tutashuvning - ajralib turadigan sabablariga simlarni va tok 
о‘tkazuvchi qismlarni erishi kiradi. Bunday simlarni erishi kо‘p hollarda metall 
sharsimon erigan kо‘rinishida bо‘ladi. 
Qisqa tutashuvdan muhofazalanish
ikki yо‘nalishda olib borilishi kerak:
- birinchidan qisqa tutashuvga hosil bо‘lishiga yо‘l quymaslik kerak;
- ikkinchidan xavfli toklar ta’sir vaqtini cheklash, ya’ni himoya apparatlarini 
(saqlagich, avtomat) qо‘llash.
Bundan tashqari qisqa tutashuvning oldini olish amallariga elektr 
qurilmalarining montaj qilish, ularni tо‘g‘ri tanlab, ekspluatatsiya qilish kiradi. 
Taqsimlov shitlari, mashinalar, apparatlar, qurilmalar, sim va kabellar atrof muhit, 
elektr tokining qiymati va turi, kuchlanish, yuklanish quvvatiga mos kelishi kerak. 
Qisqa tutashuv xavfi.
Zamonaviy elektr tizimida qisqa tutashuv toklari о‘n 
ming amperga yetadi. Bunday toklar qisqa vaqt ichida katta hajmdagi issiqlik 
ajratib chiqaradi va haroratni yuqori darajaga yetkazib yonadigan himoya 
qatlamini alangalantiradi, metall о‘tkazgichlarni eritib atrof muhitga quvvati katta 
bо‘lgan uchqunlarni tarqatadi, bu esa yengil alangalanuvchilarni о‘t olishga va 
portlashga olib keladi. Issiqlik ta’siridan tashqari, qisqa tutashuv, katta mexanik 
ta’sirga ega. О‘tkazgichlarni mustahkamligi kam bо‘lsa, ularni qotirib turuvchilar 
buzilishiga olib keladi. 

---

322