Шахс ва жамият ўқитувчи учун услубий қўлланма

Жиноий жавобгарлик – жавобгарликнинг энг жиддий тури. У жиноят содир этганлик учун қўлланилади ва, жавобгарликнинг бошқа турларидан фарқли ўлароқ, фақат қонун билан белгиланади. Ундан бошқа ҳеч қандай меъёрий ҳужжатлар жамият учун хавфли қилмишларни жиноят деб белгилаши ва улар учун жазо чорасини ўрнатиши мумкин эмас.
Фақат суд жиноий жавобгарликка тортиш ваколатига эга.


Кишиларнинг ҳатти-ҳаракати ва ҳуқуқ
Ҳуқуқ – ижтимоий муносабатларни белгилаш, ривожлантириш ва муҳофаза қилишнинг муҳим воситасидир. Ушбу муносабатларнинг ўзи эса кишилар ҳаётий фаолиятининг, уларнинг жамиятдаги юриш-туришининг маҳсули ҳисобланади. Демак, ҳуқуқ фақат муайян инсонлар, алоҳида шахсларнинг бу муносабатларни ташкил этадиган ҳатти-ҳаракатларига таъсир ўтказиш орқалигина ижтимоий муносабатларни тартибга солиши мумкин. Айтиш мумкинки, ҳуқуқ – бу ҳуқуқий бошқарувнинг бевосита объекти бўлган инсонларнинг ҳатти-ҳаракатларини бошқаришнинг энг муҳим воситаларидан бири.
Кишиларнинг ҳатти-ҳаракатлари турли-туман бўлиб, намоён бўлишнинг ҳар хил шаклларига, турлича шиддатга, сабабларга, мақсадларга ва оқибатларга эга. Лекин хатти-ҳаракатнинг ҳамма вариантлари давлат кўринишида уюшган жамият муносабатлари тизимидаги муайян манфаатларни, йўналишларни, ғоявий қарашларни ифода этади. Айнан мана шу сабабдан ҳар қандай хатти-ҳаракат ахлоқий ва ҳуқуқий баҳолаш объекти бўлади.
Ҳуқуқ нуқтаи назаридан инсоннинг хатти-ҳаракати турлича баҳоланиши мумкин. Кишиларнинг баъзи муносабатлари ҳуқуқий бошқариш соҳасидан ташқарида бўлиб, уларга ҳуқуқ томонидан умуман баҳо берилмайди (муҳаббат, дўстлик ва бошқа муносабатлар). Улар фақат ахлоқан баҳоланиши мумкин. Баъзи муносабатлар эса ҳуқуқ билан белгиланмайди, ҳуқуқий жиҳатдан аҳамиятсиз ва уларга ҳуқуқий назар солиш талаб қилинмайди (масалан, спортга, мусиқага қизиқиш). Ҳуқуқий амалиёт учун одамларнинг ҳуқуқий таъсир соҳасидаги ҳатти-ҳаракатлари, яъни ҳуқуқ томонидан белгиланадиган хулқ-атвори кўпроқ қизиқиш уйғотади. Бу хатти-ҳаракатлар ҳуқуқий деб аталиб, ҳуқуқий меъёрлар билан боғланган бўлади ва ҳуқуқий оқибатларни келтириб чиқаради.
Ҳуқуқбузарлик – бу юридик салоҳиятли субъектнинг ҳуқуқий меъёрларнинг талабларига зид келадиган, жамият учун зарарли бўлган айбли ҳатти-ҳаракати. Жамият учун зарарлилик хусусияти ва даражасига кўра, барча ҳуқуқбузарликлар жиноятларга ва қилмишларга бўлинади. Жиноятни содир этишда айбдор бўлган ва жавобгарликка тортилган шахс учун қонун томонидан ижтимоий оқибат – судланиш кўзда тутилган.


САВОЛЛАРГА ОИД УСЛУБИЙ МАСЛАҲАТЛАР
316-бетдаги жадвал
Жамиятнинг ҳар бир аъзоси учун қоидаларнинг фойдаси ҳақида мулоҳаза юритиш учун жадвални тўлдиришнинг қуйидаги тахминий вариантини таклиф этамиз: