Shaharsozuk tarixi

1 
Islom Karimoov.
«Xotira chirog'i aslo o ‘chmagay». Mustaqilligimiz va Vatan
ravnaqi, xalqning erki va farovonligi - oliy maqsadimiz. Toshkent, « 0 ‘zbekiston»
2000-y, 376-379-betlar.
147

---

davomi hisoblanadi. Butun jamoatchiligimiz qiziqish bilan e’tirof etgan 
mazkur Farmonda, jumladan, bunday deyiladi:
«Tarix, hozirgi va kelajakdagi avlodJar mustabidlik tuzumi davrida 
necha-necha million begunoh odamlar o ‘lib ketganini, qancha odamlar 
boshpanasiz qolganini, qancha bolalar yetimga aylanganini hech 
qachon unutmaydilar».1
Aynan ko‘plab tarixiy voqealar guvohi bo‘lgan qadimiy Bo‘zsuv 
qirg‘og‘ida g'oyat qisqa vaqt ichida qatag'on qurbonlari bo ‘lgan 
ajdodlarimiz xotirasi sharaflga yodgorlik majmui bunyod etilishi bejiz 
emas.
Majmui 30 gektarlik yashil hududda joylashgan bo‘lib, tiniq suvli 
Bo‘zsuv anhori uni qoq ikkiga bo‘lib turadi. Bu ikkala qirg‘oq ko‘prik 
bilan tutashtirilgan.
Kompozisiya markazida shiypon bo‘lib, sakkiz yo‘l-yo‘l tik chiziqli 
ustun taram -taram feruza qubbani ko‘tarib turibdi. Qubbaning tayanch
Toshkent. «Shahidlar xotirasi» va «Qatag‘on qurbonlari»
mu/.cyi majmui, 1999-y.
1 
I. Karimov.
«Xalq — qahramon, xalq xotirasi oldida biz har doim bosh
egamiz...» Yatan ravnaqi uchun har birimiz mas’ulmiz. 9-jild. T; — « 0 ‘zbekiston>>,
2001-y. 325-b.
148

---

/
halqasi muqamas uslubida bezatilgan. Minglab vatandoshlarimiz -
qatag‘on qurbonlarining ramziy qabristonini shiyponning marmar 
farshiga 
0
‘matilgan eron nefrit dahmasi csga solib turadi.
Bo‘zsuv anhori yoqasidagi mazkur yashil maydonda «Qatag‘on 
qurbonlari xotirasi» muzeyi qurilishi «Shahidlar xotirasi» yodgorlik 
majmuining uzviy qismi hisoblanadi. Amir Temur ko'chasidan muzeyga 
tushib keluvchi maxsus dabdabali zina, faworalar, ko‘prik va boshqa 
kichik-kichik arxitekturaviy shakllar muzey ham da butun majmua 
manzarasi ulug‘vorligini yanada boyitadi. Muzey binosi yanada ko‘zga 
yaqqolroq va go‘zalroq ko'rinib turishi uchun u o‘matilgan joy Amir 
Temur ko‘chasidan iloji boricha uzoqroqdan tanlangan, chunki Amir 
Temur va muzey binosi oldidagi maydonning tik belgisi 7,0 
mm
tashkil 
etadi.
Muzey arxitekturaviy-badiiy yechimida (arxitektor A.Turdiyev va 
boshq.) davlatimiz boshlig‘ining g‘oya va takliflari asos qilib olindi, 
bu yerda milliy arxitekturaning ilg‘or an ’anaviy usullari va alomatlari: 
qubba, ayvon, xalq amaliy san’ati namunalaridan ijodiy foydalanilgan.
Bino rejada uzunasiga ayvonlari bilan 28x28 m o'lchamdagi chorsi 
shaklga ega, uning eni 4 m bo ‘lib, 28 ta o'ymakori ustun va to ‘rtta 
dabdabali zina mavjud. Yog'ochdan yasalgan ayvonning arxitekturaviy 
yechimida Buxoro, Samarqand, Toshkent, Qo‘qon, Xorazm arxitektura 
maktablarining turli badiiy usullari aks etirilgan.
M a’muriyat, muhandaslik texnik quriimalar va boshqa zaruriy 
xonalar binoning quyi qismida joylashgan, ular namoyish zali bilan 
maxsus yo‘laklar va zinalar yordamida bevosita bog‘lab qo‘yilgan.
Muzeyning markaziy qismi — g‘ishtdan ko‘tarilgan ekspozisiya zali 
feruza qubba bilan yopilgan va asosiy hajm — «Shahidlar xotirasi» 
yodgorlik majmui shiyponi bilan yaxshi uyg‘unlashib ketgan.
Muzey fasadlari va intcreri devorlarini bezash uchun Samarqand, 
Buxoro, Xorazm va Toshkent maktablari sopol ishlaridan, shuningdek 
ganch, marmar, granit kabi ashyolardan katta miqdorda foydalanilgan 
va hokazo.
Qubbaning ichki hajmli a n ’anaviy «iroqiy» uslubida bajarilgan, 
0 ‘zbekiston zamonaviy arxitekturasi amaliyotida bu birinchi marta 
katta hajmda ishlatildi.
M ustaqillik yillarida qurilgan yodgorlik m ajmualari hajm -reja 
echimlarining tahlili mualliflarning bir xilda yondoshganlarini yaqqol 
namoyon etadi — an’anaviy shakllarni (arkli o ‘tish yo‘llari, gumbaz- 
simon kenglik, qubbalar va hokazo). Qayta tiklash va rivojlantirish,
149

---

bog‘-park san’ati arxitekturaviy-shaharsozlik koloristikasi arxitektura 
ham da dekorativ-am aliy san ’at o ‘zaro ham korligining tarixiy a n ’a- 
nalarini rivojlantirish (devorlar sirtiga plastik ishlov berish va koshin 
qoplash, ganch, yog‘o ch o ‘ym akorligi va hokazo) ham shunga 
kiradi.