Shaharsozuk tarixi

Ш
г
V
Samarqand. Imom al-Moturudiy
yodgorligi
al-Farg‘oniy qo‘lida «falak burjlari» 
xaritasini tutgancha go‘yo M a’m un 
akademiyasi (Baytul-Hikma)dan xalq- 
qa peshvoz chiqib kelayotganday...
Samarqanddan Im om al-M otu­
rudiy maqbarasi yodgorlik majmui 
ham 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezi- 
denti Islom Karimov g‘oyasi va ta- 
shabbusi bilan ishlab chiqilgan loyiha 
b o ‘yicha m u sulm on dunyosidagi 
taniqli ilohiyotshunos olim ko‘milgan 
jo y d a qad rostlagan (« T osh k ent­
boshreja» instituti).
To‘rt gektarga yaqin maydonda 
joylashgan yodgorlik majmui bosh 
rejaga ko‘ra uch zonaga bo‘lingan: 
markaziy, bog‘ va xo‘jalik zonalari, ular piyodalar yuradigan xiyobonlar 
bilan bir-biriga bog‘langan b o ‘lib, kompozision jihatdan maqbara 
binosiga borib taqaladigan manzaralar rejaviy o ‘q hosil qilgan.
Yodgorlikka olib kiradigan katta eshik Vobkent ko'chasi tomonda 
joylashgan. Fijduvon ko'chasidan kiriladigan yo‘l undan ham qisqaroq 
bo'lib, Buxoro ko‘chasidek, u ham kengaytirib, ta’mirlangan. Hudud 
to‘la obodonlashtirilgan, ko‘kalamzorlashtirilgan va piyodalar yuradigan 
xiyobon markazi bo‘ylab faworalar saf tizgan.
Im om al-M oturudiy maqbarasi arxitekturaviy rejaviy va badiiy 
echimida o ‘zbek milliy mahobat san’atining eng yaxshi an’analari 
qo‘llanilgan, chunki majmua Samarqand shahrining tarixiy qismida, 
arxitekturaning olamshumul tarixiy yodgorligi — Registon majmuiga 
yaqin joyda joylashgan.
M aqbaraning barcha to ‘rt devori arxitekturaviy-badiiy echimi 
yagona kalidda hal etilgan va g‘ishtdan tiklangan. Maqbaraning kubsimon 
xonasi ichkarisi rejadagi 12x12 m. shaklda, 15 m. balandlikdagi shift- 
gumbaz bilan o ‘ziga xos tarzda hal etilgan. Kubsimon shakl asta-sekin 
gumbazning silindrsimon poydevoriga o ‘tadi. Gumbazning tag qismi 
ganch panjara bilan qoplangan 24 qubbasimon arkli o ‘yiqlar bilan 
«qirqilgan».
0 ‘ziga xos arkli o‘yiqlar ustida aylana bo‘ylab oppoq ganch belbog‘i 
joylashgan, u murakkab muqarnasga aylanib ketadi. Tuzilma 24 qirrali 
ganch yulduzi bilan nihoyasiga etadi.
144

---

Xonaning katta maydoni markazida dahm a toshi o ‘rnatilgan. 
Marmarga arab yozuvida buyuk ilohiyotshunos olimning hadislari o‘yib 
yozilgan. Asrlar osha bizgacha yetib kelgan tafakkur mevalari bizni 
beixtiyor hayratga soladi: «Inson uchta savob ishni qilsagina hayotini 
mazmunli o ‘tdi desa bo‘ladi: m chr-m uruwat ko'rsatsa, o'zidan keyin 
ilmiy meros qoldirsa, solih farzand (o‘g‘il) o'stirsa...»
Burhoniddin al-M arg‘inoniy yodgorlik majmuasi buyuk mutafakkir 
islom fikh ilmining asoschilaridan biri shayxulislom Burhoniddin al- 
Marg‘inoniy tavalludining 910 yilligi munosabati bilan ochilgan edi. 
U 0 ‘zbekiston Respublikasi Prczidenli Islom Karimov tashabbusi va 
g ‘oyasi bilan ishlab chiqilgan loyiha bo'yicha F arg‘ona viloyati 
M arg'ilon shahrining marka/.idu bunyod etildi. M azkur m ajm ua 
ochilishida Prezidentimiz o'z nulqidu bunday degandi: «Islom qonun- 
shunosining buyuk vakili, shayxulislom Burhoniddin al-Marg‘inoniyning 
nomi Imom al-Buxoriy, Imom Tcrmi/iy. I mom Moturudiy, Mahmud 
Zamaxshariy, Najmiddin Kubro, Burhoniddin Naqshband, Xoja Ahrori 
Valiy kabi buyuk nomlar bilan hir qntorda turadi.
Burhoniddin Marg'inoniy faqnt musulmon olamidagina emas, 
balki butun dunyoda e’tirof elilgun, IJ islom qonunshunosligida o ‘ziga 
xos maktab yaratgan, uning bebaho merosi Farg'ona zaminini butun 
dunyoga mashhur qildi.
Uning ta’limoti tarixim i/ uchun katta ahamiyatga ega». («Xalq 
so‘zi», 2000-y. 17-oktyabr).
Marg'ilon shahri bosh rcjasiga ko‘ra yodgorlik majmui temir yo‘l 
vokzali oldidagi maydonda joylashgan («Toshgiprogor» instituti).
Boqqa kiriladigan asosiy cshik ko'chalar kesishgan tom ondan katta 
zina, gulzor va rejada to ‘rtburchak shakldagi 5 faw ora otilib turgan 
hovuz qurish bilan hal etilgan.
Yodgorlik majmui hududi qo‘ldan kelgancha obodonlashtirilgan: 
tabiiy toshdan sug'orish ariqlari o'tqazish, ikki bejirim hovuz, kichik- 
kichik arxitekturaviy Shakllar va ko'kalamzor Ьафо etish ko'zda tutilgan.
Olti ustunli 18 metrli shiypon Burhoniddin al-M aig‘inoniy yodgorlik 
majmuining asosiy arxitekturaviy kompozision inshooti hisoblanadi. 
Shiyponning asosiy tayanchi ganchdan to ‘r-to ‘r qilib bezak berilgan 
temir ustunlar hisoblanadi.
Xalq ustalarining ishlari — 10 m balandlikdagi badiiy-bezakli 
yog‘och ustunlar alohida ko‘rib chiqilgan.
Kursi va qubbaning eni 7,0 m Kursida qubba ichini yoritib turish 
uchun tuynuklar qo‘yilgan. Qubbaning tashqi bezagida Marg‘ilon shahar