Shaharsozuk tarixi

Toshkent. Alisher Navoiy nomidagi 0 ‘zbekiston davlat akademik opera
va balet teatri, 1947-y. Arxitektor A. Shchnsev.
O'zbekiston xalq ustalari ishtirokida.
68

---

Besh xonali xonadonlarning birinchi qavatida: bir yotoq xona, 
undan kabinet qilib foydalansa bo'ladi. Ikkinchi qavatda uchta yotoq 
xona va mushtarak sanitariya tarmog‘i bor. Yotoq xonalardan biriga 
kichikroq balkon tutashgan. Rejalashtirishdagi qayta afzallik - uylar- 
ning barcha namunalaridagi har bir xonadon oldida 50 kv.m ga yaqin 
maydonli ochiq sahn mavjud, unda yozgi oshxona, oldi to'silgan 
shiyponcha va choqqina hovuzcha bor. Xonadonga tutash sahnning 
bir qismi ham shiyponcha bilan to'silgan. Umumiy xona sahncha bilan 
tutash. Iqlimiy sharoitlar sahndan yilning katta qismida qo'shimcha 
xona sifatida foydalansa bo‘ladi.
Umuman uylaming kompoz.isiyasi, tu/.ilmasi, devorlari va sahnchalar 
xalq turar-joyini 0 ‘rta Osiyo issiq iqlimidagi hayot sharoitlarini aks 
ettiruvchi milliy an ’anaviy ycchimlar hisobga olinib hal etilgan.
2 .6. Jamoat binolari
Eng yaxshi milliy va mumto/. an ’analarni birlashtirish uslubiyati 
urushdan keyingi yillarda qurilgan qator jamoat binolari arxitekturasi 
mujassam. Toshkentdagi Alisher Navoiy nomidagi 0 ‘zbekiston davlat 
akademik opera va balet teatri binosini O'zbekiston arxitektura yo‘na- 
lishi katta yutug‘i deb e ’tirof etish lo/.im (1947-yilda qurib bitkazilgan, 
arxitektor A.Shchusev, xalq ustalari Sh. Murodov, K. Jalilov, V. Bol- 
tayev, aka-uka B. Jo'rayev va I). Jo'raycvlar, A. Abdurahimxo‘jayev, 
M. Isamuhamedov, M. Rajabov). Teatr binosi maydonda dominant 
hisoblanib mahobatli bo‘lib turadi va bosh fasadi maydon o ‘qini davom 
ettiruvchi, keyinchalik «Toshkent* (hozirda «Toshkent-Palas») meh- 
monxonasi binosi qurilgan keng Buyuk Turon ko‘chasiga qaragan.
Reja tarhi xiyla murakkab. T o‘rt burchak shakldagi tomosha zali 
1400 o ‘ringa moTjallangan, binoning arxitekturaviy badiiy qiyofasi 
mumtoz kompozisiyalar birikuvi asosida yaratilgan bo‘lib, unda 0 ‘rta 
Osiyo arxitekturasi usullari' bilan hamohang.
Old tom onda uch darvozali ark ko‘rinishi baquw at peshtoqning 
dastlabki tarhi saqlanib qolgan. Deyarli yarim doirali arklar xiyol 
uchli qilib qurilgan. Ilgari peshtoq ustunlari uchlariga haykallar o ‘m a- 
tilishi mo'ljallangan bo‘Isa, keyin ular o ‘miga 0 ‘rta Osiyo minoralarini 
esga soluvchi serbezak m inorachalar tiklangan. Peshtoqning o ‘rta 
qismidagi ustunlarida milliy uslubda naqshlangan qo‘shaloq ustunchalar 
biriktirilgan. Yon va orqa devorlarda quyosh to ‘siqich vositasi sifatida 
arkli ko‘rinish takrorlanadi. Ularga och sariq tusdagi ajoyib g‘isht
69

---

terilmalari tagzam in b o ‘lib xizmat qiladi. Intererlar arxitekturasi 
undanda jozibaliroq. Vestibyul, katta foye, kuluarlar yop-yorug‘, keng, 
bir-biriga mutanosib. Asosan ganchda ishlangan bezaklar hamma joyni 
to ‘ldirib turibdi. 0 ‘zbek xalqining badiiy-bezak an ’analari asosan olti 
kuluar — zalida mujassam, ularda Buxoro, Samarqand, Xorazm, 
Farg'ona, Termiz va Toshkent maktablarining mahalliy arxitekturasi 
namoyon.
Bu arxitektura maktablari a n ’analarida xalq ustalari suvratlari 
b o 'y ich a katta did va m ahorat bilan xalq naqshlari nam unalari 
yaratilgan. Teatm ing bezak-badiiy qiyofasi katta foyedagi Alisher 
Navoiy asarlari mavzuiga ishlangan katta tasviriy panno bilan to ‘l- 
dirilgan. Sharqona miniatyura uslubi bu yerda monumental rangtasvirga 
moyil. Xalq rassomi Chingiz Ahma-rov ganch devorga ishlagan panno 
mutlaqo zamonaviy ruh kasb etgan.
Milliy shakllar foydalanilgan 50-yillararxitektura yo'nlishiga boshqa 
misol Sovxozlar xalq komissarligi uyi — Toshkentdagi Navoiy 
ko‘chasida joylashgan Qishloq va suv xo‘jaligi va/irligi binosidir 
(arxitektor S. Bulatov). U zoq vaqt loyihalashtirilgan va qurilgan bino
№ * *