Shaharsozlikda bino va inshootlarni arxitekturaviy

 
 
 

---

5-mavzu. O’rta qavatli binolarining o’ziga xos tomonlari. 
 
Reja: 
 
1.Turar joy binolari bo’yicha umumiy tushunchalar. 
2. O’rta qavatli turar joy binolarining o’ziga xos tomonlari.
3. Baholash mezonlari bilan tanishtirish. 
4. Jurnal, adabiyotlar va metodik ishlar bilan tanishtirish
. 
 
1. Turar joy binolari bo’yicha umumiy tushunchalar.
Turar uy-joylar o‟zining har xil xususiyatlariga qarab quyidagilarga bo‟linadi. 
(1-rasm) 
1-rasm.
 Turar joy binolarining xillari: 
1 - qishloq tipidagi hovlili uylar; 10 - qariyalar uyi; 
2 - shahar tipidagi hovlili uylar; 11 - kommunal mehmonxonalar; 
3 - kam qavatli uylar; 12 - turistlar mehmonxonasi; 
4 - o‟rta qavatli uylar; 13 - tranzit mehmonxonalar; 
5 - ko‟p qavatli uylar; 14 - yil bo‟yi dam olish uylari; 
6 - baland qavatli uylar; 15 - mavsumiy dam olish uylari; 
7 - bolalar internati; 16 - kundalik dam olish uylari; 
8 - yoshlar yotoqxonasi; 17 – pansionatlar. 
9 - 
yosh oilalar yotoqxonasi; 

---

A) Aholini joylashtirish usuliga qarab uy-joylar ikki guruhga bo‟linadi:
1. 
Xonadonlarga bo‟lingan uy joylar
, bular oilalarni alohida
xonadonlarga joylashtirishga mo‟ljallangan bo‟ladi.
2
. Xonalarga bo‟lingan turar uy joylar
esa asosan yolg‟iz kishilarni alohida
xonalarga joylashtirishga mo‟ljallangan bo‟lib, umumiy maishiy xizmat 
bo‟limlaridan foydalanishadi.
Bu turar-joylarda yolg‟iz ishchilar, talabalar, hunar-texnika bilim yurtlari va 
maktab - internatlar o‟quvchilari yashaydilar. Bundan tashqari mehmonxona va 
dam olish uylarida esa musofirlar, sayohatchilar va dam oluvchilar yashaydilar. 
Ikkita guruhga taalluqli binolar o‟zlarining mehmoriy tarxiy xususiyatlariga ko‟ra 
bir-biriga o‟xshab ketadigan tomonlari borki, bular ularning vazifalari, 
funktsiyalarining o‟xshashligi hamda yashovchilarning talablari bir xilligi bilan 
ajralib turadi. Eng ko‟p tarqalgan xonadonli turar joy binolari shahar va 
qishloqlarning asosiy yashash fondini tashkil etadi.
B) Yerdan foydalanish usuliga qarab xonadonli uylar quyidagilarga bo‟linadi.
1.Hovlili turar joy binolarida
uy yoki xonadon egasi uy hovlisining ham egasi 
hisoblanadi. Hovlili turar-joylar bir xonadonli va tutashtirilgan hovlili, yahni ikki 
yoki ko‟proq xonadon blokli bo‟lib, har bir xonadonning alohida hovlisi bo‟ladi. 
2. Yer sathi umumiy bo‟lgan turar joy binolari, b
u ko‟p xonadonli va asosan 
ko‟p qavatli umumiy kommunal tipidagi shaharlarda quriladigan turar joy 
binolardir. Yer sathidan xamma xonadonlar yoki bir guruh xonadonlarda 
yashovchilar foydalanadilar. Bu xilga xonama-xona bo‟lingan uylar kiradi. 
V) Qavatlari bo‟yicha turar joy binolari ikkita asosiy guruhlarga bo‟linadi: 
liftsiz (1-5 qavatli) va liftli (6 -16 qavatli va undan yuqori) turar joy uylari. 
1. 
past qavatli uylar
1-2 qavatli bo‟lib, bu uylar asosan qishloq joylarda 
tarqalgan bo‟ladi. Bu xildagi uylar nafaqat qishloqlarda balki hozirgi paytda 
shaharlarda ham o‟z ahamiyatini yo‟qotgani yo‟q.
2.
O‟rta qavatli uylar
3-5 qavatli bo‟lib, umumiy zinapoyadan foydalaniladi, 

---

lekin liftsiz turar joydan iborat. Bunday turar joylar shaharlarda juda ko‟p 
tarqalgan, ular qurilishda iqtisodiy jihatdan foydali deb to‟ilgan. Bundan tashqari 
bu xildagi uylarni qurish aholini nisbatan zichroq joylashtirish imkoniyatiga ega. 
Ammo yirik shaharlarda eng asosiy narsa yer sathini iqtisod qilish masalasi bo‟lib, 
aholini zich joylashtirish maqsadida o‟rta qavatli uylar qurilishi kamaytirilib, 
ularning o‟rniga ko‟p qavatli turar joy binolarini qurish kundan-kunga oshib 
borayapti. Tabobat mutaxassislarining tekshirishlaridan shu narsa mahlum 
bo‟ldiki,bizning tabiat va issiq iqlim sharoitida besh qavatli uylarga zinapoyadan 
chiqib borish yoshi o‟tib qolgan odamlarning sog‟ligiga zarar yetkazar ekan. 
SHuning uchun O‟zbekiston sharoitida o‟rta qavatli liftsiz uylarning balandligi
to‟rt qavatdan oshmasligi kerak.
3.
Ko‟p qavatli uylar
6-9 qavatli bo‟lib, umumiy foydalaniladigan zinapoyadan 
tashqari tik vertikal bog‟lanishlari uchun liftlar qurilmasi ham bo‟lishi kerak. 
Qurilish iqtisodiyoti nuqtai nazaridan qaralsa, uylar o‟rta qavatli uylardan 
qimmatroqqa tushadi, ammo yer sathida ko‟proq aholini joylashtirish imkonini 
beradi. SHuning uchun bu xildagi uylar katta shaharlar uchun asosiy turar joy 
binolari hisoblanadi. 
4.
Baland qavatli uylar
10 va undan ortiq qavatlardan iborat bo‟lib, binolarning 
kiraverish qismida, yahni podhezdida umumiy zinapoyadan tashqari ikki xil lift 
(aholini va yuk tashiydigan liftlar) bo‟lishi kerak. Aholini yong‟in yoki zilzila 
paytida binodan tez chiqarib yuborish yoki evakuatsiya qilish uchun xonadonlar 
bilan yozgi xonalar orqali uzviy bog‟langan bo‟lishi va dimiqmaydigan 
evakuatsiya zinapoyalari orqali bog‟lanishnitahminlash kerak. Yuqorida ko‟rib 
chiqilgan turar uylarning xususiyatlari ko‟ra turar joy binolari qo‟yidagicha 
tasniflanadi